ایران؛ پیونددهنده خاورمیانه، آسیا و اروپا
موقعیت ویژه جغرافیایی ایران و قرارگرفتن در کریدورهای بینالمللی شمال-جنوب و شرق-غرب و اتصالدهنده خاورمیانه، آسیا و اروپا جایگاه ویژهای برای کشورمان در حوزه ترانزیت فراهم کرده است. ایران در مسیر کریدورهای بینالمللی مختلفی قرار دارد که خاورمیانه و آسیا را به اروپا متصل میکند. کریدورهای بینالمللی در خطوط اصلی راهآهن و در جابجایی گسترده کالا و مسافر دخیل بوده و از قلمرو چندین کشور عبور میکنند. شبکه ریلی ایران از غرب کشور (مرز رازی) به ترکیه و از آنجا به اروپا، از شمالغربی کشور (مرز جلفا) جمهوری آذربایجان، از شمال کشور ازطریق بندرهای امیرآباد، نکا و ترکمن قابلیت دسترسی به دریای خزر و بندرهای ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان و روسیه فدرال، از شمالشرقی کشور (مرز سرخس، اینچهبرون و لطفآباد) به ترکمنستان و آسیای میانه، روسیه و چین، از جنوبشرقی کشور (مرز میرجاوه) به پاکستان و از جنوب کشور ازطریق بندرعباس و بندر امامخمینی به خلیجفارس و آبهای آزاد جهان دسترسی دارد. کریدور شمال جنوب (از سهشاخه)، کریدور چین-اروپا، کریدور آلماتی-بندر عباس، آلماتی-استانبول و کریدور ترکیه-ایران-پاکستان از مسیرهایی هستند که ازطریق آنها کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه و جنوب آسیا به آبهای آزاد بینالمللی و اروپا متصل میشوند. کریدورهای حملونقل عبوری از ایران شامل کریدور بینالمللی شمال جنوب، کریدور قزاقستان ترکمنستان ایران، کریدور اسلامآباد تهران استانبول، شاخه جنوبی راه ابریشم از چین به ترکیه و اروپا، کریدور ایران-افغانستان-تاجیکستان-قرقیزستان-چین، کریدور آلماتی بندرعباس و آلماتی-استانبول و کریدور جنوبغرب است. بهبهانه فرارسیدن هفته حملونقل به مرور کریدورهای بینالمللی ایران پرداختیم.
مبدأ کریدور شمال- جنوب، اروپای شمالی (کشور فنلاند) و مقصد آن، جنوب خلیجفارس و کشورهای حوزه اقیانوس هند و کشورهای آسیای جنوبشرقیست. این کریدور با عبور از کشورهای فنلاند، روسیه و آذربایجان به کشورهای جنوب خلیجفارس، اقیانوس هند و آسیای جنوبشرقی میرسد.
کریدور حملونقل بینالمللی شمال-جنوب در ۱۲ سپتامبر ۲۰۰۰ در سنپترزبورگ توسط سه کشور ایران، روسیه و هند و بهمنظور ترویج همکاریهای حملونقلی بین اعضا تأسیس شد. این کریدور اقیانوس هند و خلیجفارس را ازطریق ایران به دریای خزر سپس ازطریق روسیه به سنپترزبورگ و شمال اروپا متصل میکند. آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، بلاروس، عمان و سوریه اعضای این کریدور هستند و بلغارستان نیز بهعنوان عضو ناظر در این کریدور حضور دارد. جمهوری اسلامی ایران نیز بهعنوان کشور امین انتخاب شده که وظیفه دارد طرفهای متعهد را درخصوص پیوستن سایر کشورها به این موافقتنامه و یا کنارهگیری هریکاز طرفهای متعهد از آن مطلع کند. این کریدور اهدافی مثل توسعه مناسبات حملونقلی بهمنظور ساماندهی حملونقل کالا و مسافر در کریدور حملونقل بینالمللی شمال-جنوب، افزایش دسترسی طرفهای متعهد این موافقتنامه به بازارهای جهانی ازطریق تسهیلات حملونقلی ریلی، جادهای، دریایی، رودخانهای و هوایی، مساعدت درجهت افزایش حجم حملونقل بینالمللی کالا و مسافر، تأمین امنیت سفر، ایمنی محصولات و نیز حفظ محیطزیست طبق استانداردهای بینالملل، هماهنگسازی سیاستهای حملونقل و همچنین پیریزی قوانین و مقررات موردنیاز حملونقل برای اجرای این موافقتنامه و تأمین شرایط برابر درجهت عرضهکنندگان انواع خدمات حملونقل کالا و مسافر در کشورهای متعاهد در چارچوب کریدور حملونقل بینالمللی شمال-جنوب را دنبال میکند.
کریدور چین-قزاقستان-ترکمنستان-ایران (شرق دریای خزر) که در قالب پروژه «راه ابریشم» پیگیری میشود از اهمیت بسیاری برای ایران و کشورهای منطقه برخوردار است.
کریدور اسلامآباد-تهران-استانبول، بهطول 6566کیلومتر دیگر کریدور عبوری مهم کشور بوده که مبدأ آن اسلامآباد پاکستان و مقصد آن استانبول ترکیه است. این کریدور میتواند کشورهای جنوب آسیا را به آسیای مرکزی، خلیجفارس و اروپا متصل کند. همچنین این کریدور به کاهش ترافیک جادهای کمک کرده و با اتصال زاهدان به رازی و سپس به ترکیه، افزایش حملونقل را بههمراه دارد.
کریدور استانبول-آلماتی (مصوب سازمان اکو) با مبدأ استانبول ترکیه و مقصد قزاقستان آلماتی بهطول 6208کیلومتر است که 1619کیلومتر آن در ایران قرار دارد.
کریدور بندرعباس-آلماتی با مبدأ بندرعباس در ایران و مقصد: قزاقستان در آلماتی بهطول 3765کیلومتر است که 1619کیلومتر آن در ایران قرار گرفته است و پس از ایران از کشورهای ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان عبور میکند.
کریدور چین-قرقیزستان-تاجیکستان-افغانستان-ایران با مبدأ چین و مقصد ایران و اروپا، در امتداد غرب به شرق قرار گرفته و دارای گسستگی طولانی در خاک افغانستان است. با تکمیل این کریدور، چین و کشورهای مشترکالمنافع به ایران به سپس اروپا متصل شده و حملونقل ترانزیت در آسیا و اروپا بهبود خواهد یافت. کریدور جنوبغرب یکی از مهمترین کریدورهای کشور است که بهابتکار راهآهنهای ایران، آذربایجان و گرجستان در ۲۰۱۶ با هدف حمل بار از جنوبشرق آسیا، هندوستان، کشورهای حاشیه خلیجفارس به اروپا و بالعکس آغاز شده و مورداستقبال کشورهای مسیر قرار گرفت. بهمنظور فعالسازی پروژه کریدور «جنوب- غرب» و برای جذب بار در مسیر کشورهای عضو جلسات متعددی میان راهآهنهای عضو برگزار شده. کشورهای عضو این کریدور ایران، جمهوری آذربایجان، گرجستان، اکراین و جمهوری لهستان هستند.
کریدور تراسیکا (اروپا-قفقاز-آسیا) از اروپای شرقی (بلغارستان، رومانی، اکراین) شروع شده و پس از عبور از دریای سیاه وارد بندرهای پوتی و باتومی در گرجستان میشود، ضمنآنکه از شبکه حملونقل قفقاز جنوبی و ارتباط زمینی ترکیه هم استفاده میکند. سپس از آذربایجان بااستفادهاز فریبوتهای دریای خزر (باکو ترکمنباشی، باکو آکتائو) مسیر تراسیکا به شبکههای ریلی کشورهای آسیای میانه، ترکمنستان و قزاقستان میرسد. هدف آن، حمایت سیاسی و اقتصادی از استقلال جمهوریها و افزایش ظرفیتهای آنها ازطریق دسترسی به بازارهای اروپایی و جهانی بهکمک مسیرهای متعدد حملونقل یادشده و البته اهداف دیگری ازجمله افزایش همکاریهای منطقهای میان کشورهای عضو، استفاده از تراسیکا بهعنوان کاتالیزوری برای جذب حمایت سازمانهای مالی بینالمللی و بخشهای خصوصی و اتصال تراسیکا به شبکه ترانس-اروپا را هم دنبال میکند. برنامه کریدور تراسیکا در ماه می ۱۹۹۳ در نشست وزرای حملونقل و تجارت هشت کشور عضو (پنج کشور جمهوری آسیای میانه و سه جمهوری قفقاز) در بروکسل ارائه و طی آن یک کریدور حملونقل شرق-غرب ازطریق دریای سیاه-جمهوری قفقاز-دریای خزر و آسیای میانه، میان اروپا و آسیای میانه تعریف شد. تراسیکا بهعنوان مسیری که کمترینهزینه و زمان را برای اتصال جمهوریهای آسیای میانه به بازارهای جهانی و بندرهای اروپایی دارد، معرفی شده و آذربایجان، ایران، ارمنستان، گرجستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، بلغارستان، مولداوی، رومانی، ترکیه و اوکراین اعضای این کریدور هستند.
موقعیت ویژه جغرافیایی ایران و قرارگرفتن در کریدورهای بینالمللی شمال-جنوب و شرق-غرب و اتصالدهنده خاورمیانه، آسیا و اروپا جایگاه ویژهای برای کشورمان در حوزه ترانزیت فراهم کرده است که میتواند درآمدزایی قابلتوجهی برای کشور داشته باشد./ وزارت راهوشهرسازی