بنزین و خودرو؛ متهمان ردیف اول!

در روزهای جاری، شاخص آلودگی هوا در کلان‌شهرهای کشور اغلب در رده ناسالم قرار می‌گیرد و بی‌شک بالارفتن پارامترهایی که هوای کلان‌شهرها را آلوده می‌کند، تهدیدی برای سلامت شهروندان خواهد بود. منابع آلاینده هوا به دو بخش منابع ثابت و منابع متحرک تقسیم می‌شوند. منابع متحرک شامل وسایل‌نقلیه (خودروهای بنزینی و دوگانه‌سوز، موتورسیکلت‌ها و خودروهای دیزلی و ...) و منابع ثابت شامل نیروگاه‌ها، صنایع، ساختمان‌های مسکونی، تجاری و اداری و ... می‌شود. دو دسته آلاینده شامل آلاینده‌های گازی و ذرات معلق داریم که آلاینده‌های گازی خود به چهار دسته و ذرات معلق نیز به دو دسته کمتر از 2.5‌‌میکرون و کمتر از 10‌میکرون تقسیم می‌شوند. طبق اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس؛ منابع متحرک آلاینده‌ها، مطابق مطالعات سیاهه انتشار بیشترین سهم در آلودگی هوا (80‌درصد در آلاینده‌های گازی و 60‌درصد در ذرات معلق - شهر تهران) را دارند. آلودگی که کلان‌شهرهای کشور در فصول سرد با آن دست‌به‌گریبان هستند، اغلب بحث ذرات است و کمتر بحثی درخصوص آلایندگی گازی مطرح می‌شود. یکی از اسنادی که در کشور وجود دارد و سندی ملی‌ست که در مراجع بین‌المللی هم به آن ارجاع داده می‌شود، ترازنامه انرژی کشور است که سالانه منتشر می‌شود و سهم بخش‌های مختلف مصرف‌کننده انرژی و سهم آن‌ها در تعیین نوع آلایندگی خاص را مشخص می‌کند. ترازنامه انرژی کشور سهم بخش حمل‌ونقل در ایجاد ذرات معلق را بیش از 80‌درصد اعلام کرده است. این‌عدد 80‌درصدی صرفاً با این فرض است که ذرات معلق تولیدشده احتراقی را درنظر گرفته‌اند. اگر ذرات معلق ناشی از لنت خودروها، لاستیک خودروها و سایش آن‌ها، به‌عنوان منابع غیراحتراقی تولید ذرات معلق درنظر گرفته شود، این‌سهم بسیار سهم بزرگ‌تری خواهد بود. در بخش منابع ثابت نیز، چیزی‌که درخصوص مازوت و گوگردی که در سوخت مازوت وجود دارد و باعث می‌شود استاندارد سوخت خروجی نیروگاه‌ها را که توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست تعیین شده است رعایت نکند، بحث SOX است که SOX و ترکیبات اکسید گوگردی، یک آلاینده محلول است اما آنچه این‌روزها کلان‌شهرها و به‌ویژه تهران درگیر آن است، بحث ذرات زیر 2.5‌میکرون و زیر 10‌میکرون است. به‌استناد دیتاهای ترازنامه انرژی، نیروگاه‌ها 6.31‌درصد از سهم ذرات معلق تولیدشده را به خودشان اختصاص می‌دهند. ترازنامه انرژی، مطالعه دیگری نیز به‌تفکیک نوع سوخت انجام داده است. هر سوختی که در کشور درحال‌مصرف است در ترازنامه انرژی موردبررسی قرار گرفته و نفت‌کوره را متولی 1.12‌درصد از تولید ذرات معلق دانسته است، یعنی مازوتی که گاه عامل اصلی آلودگی عنوان می‌شود، 1.12‌درصد سهم تولید ذرات را به‌خود اختصاص داده است. بدون شک، هرنوع احتراقی آلایندگی به‌دنبال دارد اما اگر پارامترها براساس استانداردها تعیین و پیاده‌سازی شوند، سطح آلایندگی کاهش می‌یابد. جلیل سالاری؛ مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی دراین‌خصوص گفت: درحالی‌که خودروها در جهان به‌طورمتوسط به‌ازای پیمایش هر ۱۰۰‌کیلومتر، چهار لیتر بنزین می‌سوزانند، خودروهای ما به‌طورمتوسط 10 تا 12‌لیتر مصرف بنزین دارند که این‌رویه باید اصلاح شود. وی افزود: باید مباحثی نظیر مدیریت مصرف، اسقاط خودروها، خودروهای فرسوده، معاینه فنی و استانداردهای خودروها و موتورسیکلت‌ها دراین‌حوزه پیگیری شود تا از آلایندگی بخش حمل‌ونقل کاسته شود. معاون وزیر نفت بابیان‌اینکه «طبیعتاً هرنوع احتراقی آلایندگی درپی دارد» گفت: بنزین توزیعی دائم ازسوی سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان استاندارد نمونه‌برداری شده و استاندارد آن مطابق با استانداردهای محیط‌زیستی و در حد استانداردهای روزآمد جهان است. اگرچه مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی اذعان داشته کیفیت بنزین کشور در حد استانداردهای جهانی‌ست اما مصرف بالای بنزین در کشور که در دی‌ماه رکورد بی‌سابقه مصرف 116میلیون‌لیتری در یک‌روز زمستانی را ثبت کرده و ناترازی بیش از 10میلیون‌لیتری بین تولید و مصرف را رقم زده، روی کیفیت بنزین خروجی نیز تأثیرگذار است. پایین‌آمدن اکتان و افزایش توزیع بنزین با استانداردهای یورو 2 و جایگزینی آن با بخشی از بنزین توزیعی با استاندارد یورو 4، می‌تواند از نتایج تأمین و توزیع حداکثری بنزین، بدون واردات، برای جبران بخشی از این ناترازی باشد. در بخش متحرک (حمل‌ونقل) علاوه‌براینکه کیفیت سوخت، نقش مهمی در کیفیت احتراق دارد؛ مثلاً اکتان پایین بنزین به احتراق ناقص منجر می‌شود و آلایندگی هوا و مصرف سوخت را افزایش می‌دهد، نوع موتور و سیستم احتراق وسیله‌نقلیه نیز، براساس نوع تکنولوژی به‌کاررفته و نیز میزان فرسودگی، نقش مهمی در کیفیت احتراق ایفا می‌کنند. درواقع، با فرض مطلوب‌بودن کیفیت بنزین توزیعی، علاوه‌بر بالابودن مصرف خودروهای تولید داخل که تأثیر پررنگی در افزایش مصرف بنزین و افزایش آلایندگی ناشی از مصرف بنزین در کشور دارد، تکنولوژی پایین موتور خودروهای تولید داخل و فرسوده‌بودن وسایل‌نقلیه به احتراق ناقص و بالارفتن مصرف و افزایش آلایندگی دامن می‌زند. طبق اعلام رئیس سازمان ملی استاندارد، فقط در سطح شهر تهران دومیلیون و 900 خودروی فرسوده تردد می‌کنند که این خودروها حتی با بهترین سوخت هم آلودگی ایجاد می‌کند. همچنین بحث فرسودگی موتورسیکلت‌ها بسیارجدی‌ست به‌طوری‌که بیش از نیمی از موتورسیکلت‌های درحال‌تردد در کشور فرسوده هستند. داریوش گل‌علیزاده، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم دراین‌باره گفت: «اکنون هفت‌میلیون خودرو و 10میلیون موتورسیکلت فرسوده در کشور داریم که بخش عظیمی از آلایندگی منابع متحرک به‌واسطه آن‌ها ایجاد می‌شود». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی توصیه کرده، دولت با اقدام برای ازرده‌خارج‌کردن ناوگان فرسوده، جایگزینی وسایل‌نقلیه برقی با وسایل‌نقلیه فرسوده بنزینی را در دستورکار قرار دهد. همچنین در پیشنهاد‌های این مرکز پژوهشی برای کاهش آلایندگی هوای کلان‌شهرهای کشور ذکر شده «تا 1403، سطح مجاز آلایندگی برای کلیه وسایل‌نقلیه موتوری تولید داخلی و وارداتی می‌بایست با استانداردهای روز اتحادیه اروپا همسان بوده و وزارت نفت می‌بایست برنامه‌ریزی ارتقاء کیفیت انواع سوخت‌های تولیدی را به‌گونه‌ای صورت دهد تا برای خودروهای نوشماره، سوخت متناسب با استانداردهای آلایندگی آن‌ها دردسترس باشد». شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، در گزارشی رسمی در روزهای اخیر اعلام کرد: خودروهای ایرانی در هر 100‌کیلومتر پیمایش به‌طورمیانگین 12‌لیتر بنزین مصرف می‌کنند که این‌عدد در استاندارد جهانی سه تا چهار لیتر است، بنابراین هرچقدر هم سوخت با کیفیت بالا دراختیار خودروها قرار گیرد، بازهم احتراق بالا باعث آلودگی هوا می‌شود. بااین‌حال توجه به ارتقای تولید سوخت در پالایشگاه‌های کشور در اولویت قرار دارد و اکنون اغلب پالایشگاه‌ها طرح‌های ارتقای کیفیت را در دستورکار خود دارند. نکته مهم آن‌است‌که بنزین حتی اگر با کیفیت یورو 6 تولید شود نیز در خودروهایی با موتورهای قدیمی ایجاد آلودگی خواهد کرد، بنابراین در کنار افزایش کیفیت سوخت، توجه به بهینه‌سازی مصرف خودروها نیز باید انجام شود./ تسنیم