سربازان زن اوکراینی؛ طعمه‌هایی برای لذت فرماندهان

از زمان حمله «روسیه» به «اوکراین» در فوریه 2022، بیش از 11000 زن، داوطلبانه به صفوف نیروهای مسلح «اوکراین» پیوسته‌اند. «سرهی نایف»؛ فرمانده نیروهای متحد نیروهای مسلح «اوکراین»، در 22 ژوئن 2023 گفت: «از روز اول جنگ، زنان به‌همراه مردان، در صف مراکز استخدام سرزمینی برای پیوستن به دفاع از سرزمین مادری ایستادند. برخی‌ازآن‌ها خطرناک‌ترین وظایف را برعهده گرفته‌اند؛ مسلسلچی، تک‌تیرانداز و توپچی تانک، نارنجک‌انداز و مسئول شلیک خمپاره». تا اوایل سال 2023، حداقل 600 زن تمایلشان را برای پیوستن به هشت تیپ تهاجمیِ جدید که وظیفه بیرون‌راندن نیروهای روسی از مناطق اشغالی را داشتند، ابراز کرده بودند. درگیری مسلحانه در شرق «اوکراین»، در اوایل سال 2014 پس از الحاق «کریمه» به «روسیه» آغاز شد. درآن‌زمان درمجموع، 49926 زن در نیروهای مسلح «اوکراین» شاغل بودند که ازاین‌تعداد، 16557‌نفر نظامی و 33369‌نفر غیرنظامی بودند. تا اول مارس 2023 (یک‌سال پس از جنگ)، تعداد کل به 60538‌نفر رسید که شامل 42898‌ پرسنل نظامی می‌شد؛ که افزایشی 2.5‌برابری در پرسنل نظامی از 2014 است. تعداد افسران زن اکنون شش‌برابر بیشتر است و به 7416‌نفر رسیده است. تا زمان انتشار این مقاله (اول اوت 2023)، 106 سرباز زن از 24 فوریه 2022 در جنگ جانشان را از دست داده‌اند. زنانِ بیشتری برای اقدامات جنگی، نیاز خواهد بود؛ اما دراین‌راستا با چالش‌های متفاوت و متعددی ازسویِ همکاران مرد، مواجه خواهند بود ...

«اینا میکولایونا دروسوا» متولد 5 ژوئیه 1970؛ یک پزشک نظامی بود و طی جنگ روسیه با کشورش، اولین زنی شد که پس‌از‌مرگ (26 فوریه 2022) «نشان قهرمان اوکراین» ((HOU را دریافت کرد. این نشان، در سال ۱۹۹۸ توسط رئیس‌جمهوری «لئونید کوچما» ایجاد شد و تا تاریخ ۸ ژوئیه ۲۰۲۳، کل دریافت‌کنندگان آن، ۷۷۱‌نفر بوده‌اند. «دروسوا» در سال 2015 به «نیروهای مسلح اوکراین» پیوست و به‌عنوان پزشک رزمی وارد «تیپ 58 پیاده نظام مستقل موتوری» شد. او را که تنها نیروی زن در‌آن‌تیپ بود، «بنفشه» می‌نامیدند. در اولین‌روزِ حمله «روسیه» به «اوکراین» (24 فوریه 2022) حین بازگشت از تعطیلات، در شهر «اوختیرکا» (شمال‌شرقی اوکراین) متوقف شد و به خدمت پرداخت. او 10 سرباز مجروح را نجات داد؛ اما خودش دوروزبعد در‌اثرِ گلوله‌بارانِ مقرش، جان باخت.

جامعه اوکراینی و سربازان ارتش، در «پذیرش زنانِ مبارز» کُند بوده‌اند. به‌عنوان زن، شما حق اشتباه ندارید. همیشه باید بیشتر از مردان خود را «ثابت» کنید. «شارلوتا خملنیتسکا» می‌گوید: «نگرش عمومی نسبت به شما این است: او فقط یک دختر است!» او در 26‌سالگی دارای مدرک کارشناسیِ علوم سیاسی؛ و مدرک کارشناسیِ ارشدِ مدیریت دولتی‌ست. او همچنین یک ستوان ارشد در ارتش است؛ نمونه‌ای از تغییر ماهیت خدمت سربازی در «اوکراین» و انتقال زنان به بخش و نقش‌های رزمی‌ که به‌طورسنتی به مردان اختصاص دارد. زنان از زمان استقلال این‌کشور در سال 1991، در نیروهای مسلح خدمت کرده‌اند؛ اما معمولاً به‌عنوان همسران و دخترانی‌که از همسر و پدرشان در پست‌های نظامی جدید پیروی می‌کنند. «اوکراین» به سُننِ «شوروی»، در چرخش نظامی که طیِ آن، اعضای خانواده افسران با آن‌ها همراهی می‌کنند، پایبند بوده. زنان و دختران معمولاً در مجتمع‌های نظامی که شوهران یا پدرانشان در آنجا مستقر بوده‌اند، به‌عنوان کارکنان اداری، منشی یا در سایر فعالیت‌های غیرنظامی کار کرده‌اند. باگذشت‌زمان، تعداد نظامیان زن به‌طورپیوسته افزایش یافته؛ به‌ویژه در بدنه افسری: بین سال‌های 2001 و 2006، نسبت افسران زن از 0.7‌درصد به 2.25‌درصد افزایش یافت. خصومتی که برخی‌ها نسبت به «افسران زن» نشان دادند، تاحدزیادی به‌این‌دلیل بود که نظامیانِ مرد نمی‌خواستند «مناصب کم‌درآمدتری» داشته باشند. در سال 1994، زنان می‌توانستند برای گستره محدودی از موقعیت‌ها درخواست دهند. «اَنگ اجتماعی» زنان را مجبور می‌کرد تا پُست‌های معمولیِ «زنانه» مانند پزشکی، سرپرستی یا پشتیبانیِ لجستیکی را اشغال کنند. نیز کمبود زنان آموزش‌دیده برای انجام «مشاغلِ نیازمندِ مهارت» وجود داشت. در دوران «اتحاد جماهیر شوروی»، اکثر کسانی‌که درزمینه فناوری اطلاعات، پژوهش یا علوم تحصیل می‌کردند، مرد بودند؛ درحالی‌که زنان در رشته‌های «زنانه» مانند آموزش، صنایع سبک، پزشکی و آشپزی ثبت‌نام می‌کردند. درنتیجه، اکثرِ زنان در ارتش به‌طورمعمول نقش‌های «زنانه» با «دستمزد کم» را ایفا کرده‌اند. 62 موقعیت رزمی تا ژوئن 2016، برای زنان «باز» بود و در 6 سپتامبر 2018، قوانین نظامی برای ایجاد تغییرات اساسی در حقوق زنان در خدمت سربازی، اصلاح شد. «قانون 2523» شش اصلاحیه در اساسنامه خدمات داخلی نیروهای مسلح «اوکراین» و قانون «اوکراین» تحت‌عنوان «درمورد وظیفه و خدمات نظامی» ارائه کرد و زنان، واجدشرایط همه مناصب و درجات نظامی، با وظایف و فرصت‌های مشابه با همکاران مردِ خود شدند: محدودیت سنی زنان در خدمت سربازی، از 40 به 60‌سال افزایش یافت. زنانِ سربازی که به سقف سنی می‌رسند، اکنون به «ذخیره رده 1» منتقل می‌شوند (برخلاف رده 2) به‌این‌معناکه در صندوق بازنشستگیِ آن‌ها افزایش‌ها لحاظ می‌شود. همان‌طورکه جامعه «اوکراین» برای «برابری جنسیتی بیشتر» فشار آورد، زنان بیشتری نیز شروع به پیوستن به ارتش کردند: در سال 2018، تعداد 53‌درصد از اوکراینی‌ها از ایده «برابری جنسیتی بین زنان و مردان در ارتش» حمایت کردند؛ در 2023، این‌عدد 80‌درصد است. افزایش شایانِ زنانی‌که به نیروهای مسلح می‌پیوندند، نشانه شناخت فزاینده ارتش از زنان و نیاز زنان برای مشارکت در تلاش‌های جنگی‌ست. «خملنیتسکا» می‌گوید: «زمانی‌که متوجه شدم تهاجم روسیه به خاک اوکراین اجتناب‌ناپذیر است و دشمن تلاش می‌کند زادگاهم (بردیانسک) را اشغال کند، نتوانستم کنار بنشینم. ناچار به نیروهای مسلح اوکراین پیوستم و اقدام کردم». اینک، 24797 زن نظامی، وظایف مختلفی را در ارتش انجام می‌دهند؛ از درگیری‌های رزمی و عملیات ویژه گرفته تا پشتیبانیِ اداری و لجستیکی. بیش از 16000‌نفر در نیروی زمینی، حداقل 7000‌نفر در نیروی هوایی، بیش از 3000‌نفر در نیروهای دفاعی سرزمینی، حدود 2000‌نفر در نیروی دریایی و تقریباً 1000‌نفر در نیروهای تهاجمی هوابرد خدمت می‌کنند. بقیه نیز در سایر بخش‌ها مشغول خدمت‌اند. البته زنانی‌که به فعالیت نظامی در «اوکراین» می‌پیوندند، درمعرض‌خطر مضاعف قرار دارند: خطر مرگ یا زندانی‌شدن توسط نیروهای روسی و آزار جنسی در نیروهای خودی و غیرخودی! اطلاعات عمومی درمورد تعداد کل اسیران زن دردسترس نیست؛ اما «ستاد هماهنگی رفتار با اسیران جنگی» معتقد است که ممکن است «چندصد زن» اسیر شده باشند. از 24 فوریه 2022، مبادله زندانیان متعددی با زنان صورت گرفته؛ بزرگ‌ترین آن‌ها در 17 اکتبر همان‌سال رخ داد که 108 زن مبادله شدند. «ماریانا مامونوا»؛ پزشک نظامی اوکراین که هنگام بازداشت «باردار» بود، شش‌ماه در اسارت ارتش «روسیه» بسر برد. به‌گفته او؛ سربازان روسی به او می‌گفتند که او یک «نازی/باندریت» به‌دنیا می‌‌آورد و بهتر است که کودک، توسط یک خانواده روسی بزرگ شود! باندریت درواقع، اشاره‌ای به اعضایِ جناحی از «سازمان ملی‌گرایان اوکراین» است. خوشبختانه، رسانه‌ای‌شدنِ پرونده او، منجر به آزادی‌اش در ماه نهم بارداری شد. هنگامی‌که از زنان سرباز خواسته شد دوران حبس خود را شرح دهند، آن‌ها نقض سامانمند «کنوانسیون ژنو» درمورد رفتار با اسیران جنگی توسط «روسیه» (شکنجه، آزار روانی، امتناع از ارائه مراقبت پزشکی و کمبود آب و غذا) را گزارش می‌کنند. بسیاری گفته‌اند؛ در زندان‌های «روسیه» نه‌تنها از محصولات بهداشتی محروم می‌شوند؛ بلکه اغلب محروم از هرگونه فرصتی برای شست‌وشوی خود بودند. زنان بازداشتیِ اوکراینی گزارش داده‌اند که در بازجویی‌ها شکنجه شده‌اند، موهایشان تراشیده شده و برخی‌ازآن‌ها توسط سربازان روسی مورد آزار جنسی نیز قرار گرفته‌اند. دردناک‌تر اینکه: زنان نظامیِ اوکراینی، درمعرض‌خطر همکاران مردِ خود نیز قرار دارند. نتایج یک مطالعه در سال 2011 توسط «مرکز تحقیقات مسائل بشردوستانه نیروهای مسلح اوکراین» نشان داده است که یک‌دهم زنان در ارتش، با آزار جنسی روبه‌رو می‌شود. «خملنیتسکا» تأکید می‌کند: «حضور یک زن در ارتش، سخت‌تر از حضور یک مرد است. وقتی آموزش نظامی انجام می‌دهیم، با تبعیض جنسیتی مواجهیم؛ که اعصاب، انرژی و احساساتمان را تخلیه می‌کند. گاهی وحشتناک بود؛ مثلاً ممکن است شما را تنبیه یا توبیخ کنند؛ فقط به‌این‌خاطرکه زن هستید و فرمانده تیپ، این‌موضوع را دوست ندارد!» آزارواذیت جنسی در ارتش همچنان یک موضوع تابو در ارتش «اوکراین» است. در سال 2021، «اولگا درکاچ»، یکی از اولین افرادی بود که علناً درمورد «آزار جنسی در ارتش» صحبت کرد؛ وقتی «سرهنگ اولکساندر کریوروچکو» را به آزارواذیت متهم کرد که به‌گفته او؛ این آزارها از سال 2016 آغاز شده بود! به‌گفته «اولنا شوچنکو» رئیس Insight (سازمان مردم‌نهادِ حقوق بشر اوکراین)؛ شکایات آزار جنسی اغلب توسط دوستان و آشنایان قربانیان ارسال می‌شود؛ نه خود قربانیان. این نهاد طیِ سال‌های اخیر بیش از 12مورد گزارش دراین‌باره دریافت کرده. طبق گفته زنانی‌که به ما شکایت کرده‌اند؛ فرمانده، زن را مورد آزارواذیت قرار می‌دهد و از او تقاضای لُطف جنسی و وفاداری دارد! رئیس سازمان غیردولتی «انجمن وکلای زن اوکراین» (JurFem) نیز از دریافت شکایات مشابه خبر می‌دهد؛ «کریستینا کیت» می‌گوید: «شکایت، از خط مقدم نیست. زنانی‌که درحال‌جنگیدن هستند، نسبت به کارکنان بخش‌های پشتیبانی و مدیریتی که دور از میدان جنگ فعالیت می‌کنند، کمتر مورد آزار جنسی قرار می‌گیرند»؛ اما حتی زمانی‌که زنان مایل به شهادت درمورد آزارواذیت هستند، اغلب دشوار است که چنین مواردی را به دادگاه بکشانند. «کیت» می‌گوید: «زنان، شاهدی برای آزارواذیت ندارند و جز شهادت خودشان، کسی نیست بتواند ادعاهایشان را تأیید کند. مسئولیت کیفری مجرم برای قربانی زن، تلاشی دشوار و آسیب‌زاست». زنان اوکراینیِ فعال در ارتش، همچنان می‌جنگند تا توسط جامعه، «برابر با سربازان مرد» شناخته شوند. نگرش سُنتیِ ارتش به‌عنوان «محیط منحصراً مردانه» غالب است و زنان، جایی در آن ندارند. درواکنش‌به نظرات زنانی‌که تصمیم به پیوستن به ارتش دارند؛ به‌ویژه آن‌ها‌که بچه دارند، بحث در رسانه‌های اجتماعی بالا گرفته. هرچه‌بیشتر زنان برای خط مقدم داوطلب می‌شوند، بحث‌ها نیز داغ‌تر می‌شود. برخی از زنان و مادران، حمایت کامل می‌کنند. دیگران استدلال می‌کنند: آن‌ها باید ابتدا فکر فرزندان خود باشند که هرلحظه ممکن است «یتیم» شوند. بااین‌حال، وقتی صحبت از مردان می‌شود، چنین بحث‌هایی اتفاق نمی‌افتد. علیرغم حضور روزافزون زنان در نیروهای مسلح؛ جامعه همچنان براین‌باوراست‌که زنان، جایی در ارتش ندارند و درنتیجه، «تجربه زنان از جنگ» توسط رسانه‌ها «نادیده» گرفته می‌شود. شاهد تغییراتی در درک عمومی بوده‌ایم؛ اما نه به‌آن‌سرعتی که درواکنش‌به تغییرات سریع ناشی از جنگ انتظار می‌رود. از آغاز حمله «روسیه» تا پایان سال 2022، به 350 زن نظامی برای شجاعت، جوایزی اهدا شده است؛ اما بالاترین جایزه که «قهرمان اوکراین» است، تنها به دو زن و آن‌هم پس‌ازمرگشان اعطا شد. اخیراً مجله Forbes (چاپ اوکراین) 10 زن از صفوف نیروهای مسلح «اوکراین» را به فهرست «50 زن تأثیرگذار اوکراین» افزوده است. در آماده‌سازی برای موج‌های آتیِ بسیج نظامی، «زنانِ دارای مشاغل خاص» اکنون ازنظر قانونی موظف به ثبت‌نام در ارتش‌اند. درحالی‌که پیش از سال 2026، امکان بسیج در مقیاس کامل انتظار نمی‌رود، زنان می‌توانند به‌شکل قراردادی خدمت کنند. فهرست مشاغلی که زنان می‌توانند به‌واسطه آن‌ها برای انجام خدمت سربازی فراخوانده شوند نیز گسترش یافته. طبق قانون جدید؛ زنان با هرنوع سابقه علمی و پزشکی باید ثبت‌نام کنند. پس از ثبت‌نام، زنان به‌همان‌میزانِ مردان، مشمول بسیج عمومی می‌شوند. اکنون، تنها «زنانِ دارای سوابق پزشکی» به‌شکل قانونی «موظف» به اعزام به جنگ هستند و این، به‌دلیل کمبود مداوم پزشکان نظامی‌ست. با وجود پتانسیل درگیریِ طولانی‌مدت، این تغییر برای حفظ قدرت و تعداد نفرات در جبهه ضروری‌ست؛ به‌این‌معناکه زنان احتمالاً برای بسیج عمومی لحاظ شوند.