برق جهان از کجا تأمین میشود؟
مهرداد ناظری
در سال گذشته میلادی، 29165.2تراواتساعت (TWh) برق در سراسر جهان تولید شد که نسبت به سال قبلش، 2.3درصد افزایش داشت. درایندادهنما، به دادههای آخرین بررسی آماریِ انرژی جهانی نگاه میکنیم و میپرسیم برق جهان در سال 2022 از چه منابعی، تأمین است؟ زغالسنگ هنوزهم درزمینه برق پیشتاز است و 35.4درصد از تولید برق جهان در سال 2022 را تشکیل میدهد. پسازآن، گاز طبیعی با 22.7درصد و برقِ آبی با 14.9درصد قرار دارند. بیش از سهچهارم کل برق تولیدشده از زغالسنگ در جهان فقط در سه کشور مصرف میشود: «چین» بزرگترین مصرفکننده زغالسنگ است که 53.3درصد از تقاضای جهانی زغالسنگ را تشکیل میدهد و پسازآن، «هند» با 13.6درصد و «ایالاتمتحده» با 8.9درصد قرار دارند. سوزاندن زغالسنگ (برای برق و نیز متالورژی و تولید سیمان) بزرگترین منبع انتشار CO2 در جهان است. بااینوجود، استفاده از آن در تولید برق از 1997 (سالی که اولین توافقنامه جهانی آبوهوا در ژاپن امضا شد)، 91.2درصد افزایش داشته است؛ بااینحال، حتی وقتی انرژیهای تجدیدناپذیر از حضور قابلتوجه آفتاب لذت میبرند نیز کاهش معناداری در استفاده از سوختهای فسیلی در جهان دیده نشده است. در سال 2022، انرژیهای تجدیدپذیر مانند بادی، خورشیدی و زمینگرمایی، 14.4درصد از کل تولید برق را با نرخ رشد سالانه 14.7درصد تشکیل دادند که ناشی از دستاوردهای بزرگ انرژی خورشیدی و بادیست. درمقابل، انرژیهای تجدیدناپذیر تنها 0.4درصدِ اینماجرا را مدیریت کردند. تحلیلگران بررسی آماری، برق تولیدشده از آب را در محاسبات انرژیهای تجدیدپذیر خود لحاظ نمیکنند؛ حتی اگر بسیاری (ازجمله آژانس بینالمللی انرژی) آنرا یک «فناوری انرژی تجدیدپذیر بهخوبی تثبیتشده» میدانند. با انتقال برق آبی به ستون تجدیدپذیر، آنها باهم بیش از 29.3درصد از کل برق تولیدشده در سال 2022 را با نرخ رشد سالانه 7.4درصد بهخود اختصاص دادند. یکیدیگر از محرکهای مهم در گزارش امسال، انرژی هستهای بود. علاوهبر اختلال در نیروگاه هستهای «زاپوریژیا» (در اوکراین)، تعطیلی ناوگان هستهای «فرانسه» برای مقابله با خوردگی در سامانه تزریق ایمنی چهار راکتور، منجر به کاهش چهاردرصدی استفاده جهانی نسبت به سال قبلش شد. میزان برق تولیدشده توسط انرژی هستهای درآنکشور در سال 2022، با 22درصد کاهش به 294.7تراواتساعت رسید. درنتیجه، «فرانسه» از بزرگترین صادرکننده برق جهان، به یک واردکننده خالص تبدیل شد. تبدیل انرژی مکانیکی به انرژی الکتریکی، فرآیندی نسبتاً ساده است. نیروگاههای مدرنِ مطمئناً شگفتانهای در مهندسی هستند؛ اما همچنان طبق همان اصل اولین ژنراتور اختراعشده توسط «مایکل فارادی» در سال 1831 کار میکنند. نحوه خلق انرژی مکانیکی، جاییستکه همهچیز پیچیده میشود: زغالسنگ اولین انقلاب صنعتی را تأمین کرد؛ اما دراینفرآیند باعث افزایش گرمای سیاره شد. باد، آزاد و تمیز است؛ اما غیرقابلاعتماد. شکافت هستهای نیز بهشکلی قابلاعتماد برق بدون انتشار آلاینده تولید میکند؛ اما زبالههای رادیواکتیو نیز بهدنبال دارد. با ثبت رکوردهای دمایی در سراسر جهان در تابستان 2023، حل این تنشها فقط آکادمیک نیست و گزارش سال آینده میتواند آزمونی مهم برای تعهد جهان به آینده انرژی پاک باشد.