ابزارانگاری یا خودابزارانگاری زنان؟
ابزارانگاری زن واقعیتی اجتماعیست که زن را صرفنظر از شخصیت و هویت او، بهعنوان ابژه جنسی برای لذتجویی موردتوجه قرار میدهد. ایننوع نگاه به زن زاییده عوامل مختلف اجتماعی، فرهنگی و روانشناختیست که دراینمطلب به بررسی آنها از نقطهنظر پژوهشهای علمی میپردازیم. طبق نظریه شیءانگاری، نگاه ابزارگرایانه به زن بر نگرشهای کمابیش صریح مردانه، کنایههای جنسی یا اظهارنظرهای متمرکز بر ظاهر فیزیکی زنان اشاره دارد. ایننوع بازخوردهای بینفردی میتواند توسط زنان، درونی شده و باعث خودابزارانگاری در آنها شود. کاهالون و همکاران در مقالهای پژوهشی که در سال ۲۰۱۸ در «فصلنامه روانشناسی زنان» بهچاپ رسید با بررسی ۱۵۰ دانشجوی زن و مرد به بررسی همبستگی بین تعریف و تمجیدهای ظاهری با عملکرد ریاضی دانشجویان پرداختند. نتایج نشان داد دانشجویان زن که تعریف و تمجید صرفاً ظاهری دریافت کرده بودند، با وجود بهبود خلقوخوی آنها، در عملکردهای شناختی امتیاز کمتری کسب کردند؛ درحالیکه زنان و مردانی که تمجیدهای مربوط به شایستگی فردی دریافت کردند، عملکرد ریاضی-شناختی بهتری ارائه دادند. پژوهشگران گروه روانشناسی دانشگاه میلان ایتالیا در مطالعهای که در سال ۲۰۱۹ بر روی ۱۰۵ دانشجوی زن شرکتکننده در یک انجمن زیستمحیطی آنلاین انجام شد، از شرکتکنندگان خواستند یادداشتهای مطالعاتی خود را ازطریق پروفایل خود بارگذاری کنند. شرکتکنندگان پس از ثبتنام، بازخورد یک کاربر مرد ارشد را دریافت میکردند. در مرحله بعدی شرکتکنندگان پرسشنامه خودنگری و اعتقاد به اراده آزاد را پاسخ میدادند. طبق نتایج؛ درشرایطیکه زنان بازخورد کاربر ارشد مرد را با تأکید بر ویژگیهای ظاهری دریافت کرده بودند، در ارزیابی مربوط به خودنگری، افزایش ادراک خود بهعنوان بدن غیرانسانی فاقد مهارتهای ذهنی انسانی و افزایش خودابزارانگاری را نشان دادند. دادههای پژوهش همچنین ازنظر همبستگی بازخوردهای شیءانگارانه بر اعتقاد به اراده آزاد شخصی موردبررسی قرار گرفتند که نتایج آن این نظریه را تقویت کرد که نگرش شیءانگارانه به زنان باعث کاهش باور آنها به اراده آزاد و پذیرش مسئولیت اعمال فردیست. محققان علوم اعصاب در مطالعهای آزمایشی که دسامبر ۲۰۱۹ در مجله Corrtex منتشر شد، رابطه بین همدلی اجتماعی و عینیتسازی جنسی را بررسی کردند. دراینتحقیق جورجیا سیلانی متخصص علوم اعصاب در دانشگاه وین اتریش بههمراه همکارانش از حاضران یک بازی دیجیتالی پرتاب توپ خواست به تماشای ویدئوهای دیگران بپردازند. دراینویدئوها دو مدل شرکتکننده دیده میشد؛ یکی با شلوار بلند و لباس ساده و دیگری با لباس کوتاه، کفش پاشنه بلند و آرایش غلیظ. وقتی شرکتکنندگان فیلمها را تماشا میکردند، محققان به اندازهگیری جریان خون در قسمتهایی از مغز که وظیفه کنترل همدلی را برعهده دارند، پرداختند. نتایج بررسی نشان داد هنگامیکه مدل زن با لباس ساده از بازی کنار گذاشته میشد، شرکتکنندگان در نواحی مغزی مرتبط با احساس همدلی فعالیت بیشتری داشتند. براساس تعمیم یافتههای پژوهش، مردم نسبت به زنانیکه لباسهای باز میپوشند، درمقایسهبا زنانیکه لباسهای پوشیده بر تن دارند، احساس همدلی اجتماعی کمتری دارند. مطالعه دیگری که بر روی ۲۶۸ زن ۱۸ تا ۴۶ساله آمریکایی انجام شد از زنان خواست اپلیکیشنی روی گوشی هوشمند خود نصب کنند و درطول یکهفته، روزانه چندینبار احساسات خود را ارزیابی کنند. این ارزیابی شامل میزان درگیری با ظاهر فیزیکی خود، و مورد هدف رفتار جنسی شیءانگارانه قرارگرفتن یا شاهد آن بودند، میشد. دادهها نشان داد بیش از ۶۵درصد زنان موردمطالعه حداقل یکبار درطول دوره نظارت، شخصا هدف رفتار جنسی قرار گرفتند که شامل نگاه جنسی، متلک یا کنایه یا نجوای زیر لب بود. طبق یافتههای پژوهش، زنان گزارش کردند زمانیکه مورد هدف رفتارهای جنسی قرار میگرفتند، ۴۰درصد بیشتر درگیر ظاهر فیزیکی خود میشدند. این جهشهای لحظهای در خودشیءانگاری، افزایشهای بعدی در احساسات منفی آنان بهویژه احساس شرم از بدن را پیشبینی میکرد. این گزارشها تنها بخشی از مطالعات بیشمار درمورد شیءانگاری زن و تأثیر آن بر روحیات و احساسات زناناند. نگاه ابزارانگارانه به زن از پیامدهای بدیهی رویکردهای منفعتطلبانه، مردسالار، لذتگرا و اخلاقگریز دنیای مدرن است و زنان و احساسات انسانی ایشان از قربانیان اصلی این واقعیت اجتماعی هستند. نگاه جنسی به زن ازسوی مردان نهتنها به احساس طردشدگی و نادیدهگیری وجود انسانی زن منجر میشود بلکه پیامدهای خودشیءانگارانه مرتبط با کاهش عزتنفس و نارضایتی از خود و اختلالات افسردگی را بهدنبال دارد. اختلاط غیرضروری و روابط بیحدومرز زن و مرد در اجتماع، کاهش حدود حجاب اجتماعی، اخلاقگریزی در مناسبات بینفردی، عیانسازی جاذبههای زنانه در اجتماع و عواملی ازایندست زمینهساز نگاه جنسی و شیءانگارانه به زن هستند که پیامدهای فردی و اجتماعی آن موردبحث قرار گرفت.
لیلا اقبالی/ ایرنا