تسخیر فضا با فناوری بومی

آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی؛ رئیس‌جمهوری روز 14 بهمن‌ماه‌ 1402 در مراسم گرامیداشت «روز ملی فناوری هسته‌ای» گفت: «تلاش کردند با تحریم، ایران را متوقف کرده و در انزوا قرار دهند؛ اما ۱۱ پرتاب انجام‌شده، تحریم‌ها و انزوای ایران را شکست داد. اقدامات انجام‌شده جلوه ما می‌توانیم است. این، تحریم و تهدید را به فرصت تبدیل کرد. جوانان و متخصصان و نیروهای مسلح ما موجب شدند که برای کشور افتخار آفریده شود». وی بابیان‌اینکه ایران در بین ۱۰ کشور مطرح جهان در حوزه هوا و فضا قرار دارد، گفت: «در دولت از ابتدا تمام تلاش این‌بوده‌که این صنعت موردحمایت قرار گیرد. ما می‌توانستیم خیلی پیش‌تر این‌عرصه‌ها را فتح کنیم و در مدار ژئو قرار بگیریم. برخی نمی‌خواستند؛ که مهم نیست. مهم آن‌است‌که ملت ایران اراده کرده در فضا حضور قدرتمندی پیدا کند. آن‌ها هم خواهند فهمید ملتی که اراده کرده در ۲۲ بهمن استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی و پیشرفت خود را دنبال کند، با اراده خود می‌خواهد بر اراده‌های دیگر فائق آید. این پرتاب‌ها در دل مردم امید ایجاد می‌کند. آن‌ها به‌دنبال القای ناامیدی‌اند؛ اما مهم نیست چون دانشمندان ما نوآوری و ابتکارات و خلاقیت‌هایی عرضه می‌کنند که هریک کارهای بزرگی بوده و قابل‌تقدیر است. شورای‌عالی فضایی، جمع همه بخش‌هایی‌ست که در حوزه فضا فعال هستند. تأکید کردیم این شورا فعال باشد. نمی‌شود هر بخش برای خود، کار کند؛ بلکه هم‌پوشانی، توان را افزون می‌کند. این اتفاق رخ داده و نیروهای مسلح، ارتش، سپاه، وزارت دفاع و ... هم فعال‌اند. میدان‌دادن به بخش خصوصی نیز مهم است و باید به شرکت‌های فن‌آور میدان داد. شرکت‌های دانش‌بنیان باید به میدان آمده و کار را ‌دست بگیرند. باور داریم کارهایی‌که با حضور بخش خصوصی انجام شود، اثربخش خواهد بود. تعداد پرتاب‌ها باید بیشتر شده و با دقت بیشتری باید انجام شود. حضور در ارتفاع بالاتر مهم است. ارتفاع، اهمیت دارد. توسعه زیرساخت‌های فضایی باید دنبال شود؛ مثل کاری‌که در چابهار انجام می‌شود. صنعت فضایی و حضور در فضا میزان بهره‌وری در ایران را افزایش می‌دهد. اقدامات انجام‌شده باید تجاری‌سازی شود تا ثروت‌آفرینی کند. در صنعت فضایی دقت نباید فدای سرعت شود. امیدوارم پرتاب‌های بعدی هم امیدآفرین باشد که تاکنون این‌گونه بوده است. پرتاب‌های شما برای جوامع دیگر نیز ایجاد امید می‌کند. دشمن نتوانسته ما را متوقف کند. امیدوارم پایگاه چابهار به‌عنوان پایگاهی برای پرتاب تثبیت شود. حضور در فضا در کشاورزی، صنعت و معدن کاربرد دارد. حضور در فضا؛ هم قدرت‌آفرین و هم ثروت‌آفرین است. در دیدار با مسئولان سایر کشورها به ما می‌گویند این پرتاب‌ها برای آن‌ها هم ایجاد امید کرده. ایران باوجود همه موانعی که دشمن ایجاد کرده، متوقف نشده بلکه توانش افزایش یافته. صنعت فضایی، پیشران اقتصادی‌ست و می‌تواند قدرت و ثروت را برای کشور به‌دنبال داشته باشد».

یکم بهمن‌ماه 1402 و طبق اعلام عیسی زارع‌پور (وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات) اولین سیگنال‌های ماهواره ایرانی «ثریا» توسط ایستگاه‌های زمینی دریافت شد و ایران توانست با کمک متخصصان خود، ماهواره را در مدار 750کیلومتری زمین تزریق کند. حسن سالاریه نیز درباره پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره ثریا با ماهواره‌بر قائم ۱۰۰، گفت: «مهم‌ترین مأموریت درنظرگرفته‌شده برای این ماهواره تحقیقاتی، صحت‌سنجی عملکرد ماهواره‌بر است». وی افزود: «از دیگر مأموریت‌های آن می‌توان به آزمون عملکرد تعیین موقعیت ماهواره در مدار با تکیه برگیرنده GPS فضایی بومی، آزمون عملکرد مکانیسم فضایی و رهایش آرایه‌های خورشیدی در مدار و محاسبه سرعت آن و تکرار کل فرایند با بهره‌گیری از تجهیزات فضایی بومی، آزمون عملکرد مجموعه تولید، تبدیل و توزیع توان در مدار با صفحات خورشیدی و نیز بردهای بومی، آزمون عملکرد ماهواره در مدار هنگام جدایش با بهره‌گیری از حسگرهای بومی و آزمون عملکرد تجهیزات مخابراتی در ارسال داده‌ وضعیت ماهواره و دریافت دستورات از زمین اشاره کرد». معاون وزیر ارتباطات توضیح داد: «ماهواره ثریا، محصول تحقیقانی پژوهشگاه فضایی ایران از سری ماهواره‌های SRI است که طراحی، ساخت و آزمون آن در سال‌های قبل انجام شده بود اما باتوجه‌به ضرورت آزمون و عملکرد صحیح پرتابگر و ضرورت آزمون برخی تجهیزات و زیرسامانه‌های ساخته‌شده در پژوهشگاه در بازه زمانی آبان ۱۴۰۱ تا آبان ۱۴۰۲، بازطراحی، راه‌اندازی و آزمون‌های آن تکرار شد تا به‌عنوان یک محموله تحقیقاتی برای صحت‌سنجی عملکرد پرتابگر قائم و برخی فناوری‌های ماهواره مورداستفاده قرار گیرد». سالاریه درباره قابلیت‌های ماهواره‌بر «قائم ۱۰۰» تأکید کرد: «در ماهواره‌بر قائم مرحله اول درمقایسه‌با ماهواره‌بر قاصد از موتور سوخت جامد موسوم به موتور رافع استفاده شده که قابلیت حمل محموله را از حداکثر ۵۰‌کیلوگرم برای مدار ۵۰۰‌کیلومتر به حدود ۱۰۰‌کیلوگرم ارتقا داده است. همچنین در موتور مرحله اول از بالک‌های پایدارکننده استفاده شده که طی پرواز از پایداری بهتر برخوردار خواهد شد. با این پرتاب، فناوری موتور رافع و پرتابگر قائم تثبیت شده است. از ویژگی‌های مهم این ماهواره‌بر وجود مکانیسم کنترلی‌تر به‌روش نازل متحرک است که در دنیا از فناوری‌های جدید محسوب می‌شود». رئیس سازمان فضایی درباره‌اینکه چه‌زمانی ماهواره‌بر «قائم» به تثبیت خواهد رسید؟ پاسخ داد: «چند پرتاب مداری دیگر برای قائم ۱۰۰ جهت کسب قابلیت اطمینان و تکرارپذیری لازم داریم که توسط ماهواره‌های تحقیقاتی و عملیاتی دیگری در ماه‌های آینده انجام خواهد شد». او گفت: «با تثبیت این پرتابگر، می‌توان از آن به‌عنوان یک ماهواره‌بر عملیاتی-تجاری استفاده کرد. در همین‌زمان مرحله بعدی در تحقیق و توسعه ماهواره‌برهای سوخت جامد یعنی ماهواره‌بر قائم ۱۰۵ درحال‌طی‌شدن است که پرتاب آن برای سال آینده برنامه‌ریزی شده است». معاون وزیر ارتباطات خبر داد: «همچنین ماهواره‌بر قائم ۱۲۰ که می‌تواند یک محموله مخابراتی سبک را به مدار زمین آهنگ حمل کند، نیز درحال‌طراحی‌ست و به‌سرعت این‌پروژه درحال‌پیشرفت است». او درباره وضعیت ایران در حوزه ماهواره‌برهای بومی گفت: «پرتاب اخیر درجهت توسعه خانواده ماهواره‌برهای قائم توسط نیروی هوافضای سپاه انجام شده است. توسعه سری ماهواره‌برهای قائم جهت دستیابی به یک پرتابگر تمام سوخت جامد برای دستیابی به مدار زمین آهنگ برنامه‌ریزی شده است». رئیس سازمان فضایی درباره اقدامات دولت سیزدهم در حوزه دستیابی به مدارهای بالاتر، گفت: «در دولت سیزدهم اقدامات زیادی در حوزه دستیابی به مدارهای بالاتر انجام و پیگیری شده که می‌توان به تشکیل شورای‌عالی فضایی و تصویب نقشه‌راه فضایی کشور جهت دستیابی به مدار زمین آهنگ اشاره کرد که در ذیل آن پروژه‌های مهمی نظیر پرتابگر سریر و بلوک انتقال مداری سامان ۲ را می‌توان نام برد. اکنون ساخت مدل کیفی و پروازی سامانه بلوک انتقال مداری سامان ۱ با قابلیت انتقال محموله ۵۰‌کیلوگرمی از ارتفاع ۴۰۰‌کیلومتر به مدار بیضوی ۴۰۰ تا ۷۰۰۰‌کیلومتر به‌اتمام رسیده است و آزمون‌های کارکردی و محیطی آن تا پایان سال به‌اتمام خواهد رسید. ماهواره‌بر سیمرغ بهینه نیز توسط وزارت دفاع ساخته شده و پرتاب آزمایشی نمونه اول آن در آینده نزدیک انجام خواهد شد». معاون وزیر ارتباطات اعلام کرد: «بلوک انتقال مداری سامان ۲ نیز گامی دیگر درخصوص دستیابی به مدارهای بالای فضاست که قابلیت انتقال مداری از مدار پایین به مدار ۳۶۰۰۰‌کیلومتری زمین را دارد. طراحی مفهومی این سامانه به‌اتمام رسیده و طراحی اولیه تا آخر سال نهایی می‌شود که اقدامات جهت ساخت موتورهای ارتفاع‌ بالا آغاز شده است». ازآن‌سو، عیسی زارع‌پور (وزیر ارتباطات) با انتشار پستی در شبکه اجتماعی ایرانی گفت: «الحمدالله موفقیت ماهواره ثریا کامل شد. ایستگاه‌های زمینی ما سیگنال‌های ماهواره ثریا و داده‌های تله‌متری مربوط به سلامت زیرسامانه‌های تأمین انرژی، تعیین موقعیت خودکار، ارتباطی و کنترلی و پردازشگرها را دریافت کردند که نشان می‌دهد حال ماهواره خوب است». زارع‌پور درپایان به همکاران دانشمند و پرتلاشش در پژوهشگاه فضایی تبریک و خداقوت گفت. «ماهواره ثریا» یک ماهواره ایرانی از سری ماهواره‌های تحقیقاتی ساخت پژوهشگاه فضایی ایران است که صبح روز ۳۰ دی‌ماه با «ماهواره‌بر قائم ۱۰۰» که حاصل تلاش نخبگان و دانشمندان نیروی هوافضای سپاه است، سفر خود به مدار 750کیلومتری را باموفقیت پشت‌سر گذاشت. «ثریا» توانست با ماهواره‌بر «قائم ۱۰۰» رکورد قرارگرفتن ماهواره در ارتفاع را در صنعت فضایی کشور ایران تغییر دهد. باتوجه‌به فعالیت‌های نیروی هوافضای سپاه، پژوهشگاه فضایی و سازمان فضایی در رشد صنعت فضایی کشور اتفاقات خوبی رخ داده است. پرتاب‌های موفقیت‌آمیز ماهواره‌های مختلف با کاربردهای متفاوت باعث شده زنجیره صنعت فضایی ایران مستحکم‌تر از گذشته شود و نگرانی در بخش تزریق ماهواره به‌طور مستقیم توسط پرتابگر وجود نداشته باشد. «ماهواره‌بر قائم ۱۰۰» با سوخت جامد قابلیت حمل اجرامی به‌بزرگی زیر ۱۰۰‌کیلوگرم در مدار حدود ۵۰۰‌کیلومتر را داراست که در سومین پرتاب آزمایشی خود با ثبت رکورد جدیدی در پرتاب‌های بومی، باموفقیت ماهواره ثریا با جرم حدود ۵۰‌کیلوگرم را در مدار 750کیلومتر قرار دهد. مدارهای واقع در بالای سطح زمین دارای ارتفاعات و قابلیت‌های گوناگون هستند. برخی از مدارها برای ماهواره‌هایی سنجشی مناسب است و برخی‌دیگر محل قرارگیری ماهواره‌های مخابراتی و تصویربرداری‌ست. ارتفاع سطح زمین تا ۲۰۰۰‌کیلومتری را مدار ارتفاع پایین زمین یا لئو (LEO) می‌نامند. از ۲۰۰۰‌کیلومتر تا ۳۵۷۸۶‌متر، مدارهای میانی زمین نام دارد و مدارهای بالاتر از این ارتفاع را مدار ارتفاع بالا یا ژئو نام‌گذاری کرده‌اند. برای دستیابی به مدار ۳۶۰۰۰‌کیلومتری راه‌های میان‌بری مانند استفاده از بلوک‌های انتقال مداری هست. بلوک‌های انتقال مداری می‌توانند محموله‌ای که به آن سپرده می‌شود را از مدارهای بالای زمین بفرستد. سازمان فضایی ایران با تلاش متخصصین پژوهشگاه فضایی ایران و با همکاری سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع، پارسال نمونه آزمایشی «بلوک انتقال مداری سامان» که برای جابه‌جایی ماهواره بین مدارهای مختلف استفاده می‌شود را با یک‌فروند کاوشگر زیرمداری باموفقیت پرتاب و مورد آزمون قرار داد. این موفقیت، مسیر را برای عبور از مدارهای پایین و دستیابی به مدارهای بالا هموار کرده است.