نقش پررنگ خودروهای ناایمن داخلی در فوت سالیانه ۱۶۰۰۰ ایرانی در تصادفات
طرح نوروزی پلیس راهور، از 24 اسفند تا 14 فروردین‌ماه اجرا شد. در نوروز 1403 متأسفانه 813نفر در تصادفات جان خود را از دست دادند و ۲۱۴۴۱نفر هم مجروح و مصدوم شدند. طبق آمار اولیه پلیس؛ تعداد جان‌باختگان تصادفات نوروز 1403 نسبت به پارسال 30درصد کاهش داشته است؛ اما باید صبر کرد تا پزشکی قانونی آمار نهایی را اعلام کند. رفع خطرکردن نقاط حادثه‌خیز و حضور پلیس و عوامل امدادی در 30کیلومتری شهرها (که محل وقوع 60درصد تصادفات است) در کاهش تصادفات بی‌تأثیر نبوده است؛ اما علت اصلی 60درصد تصادفات، «خستگی و خواب‌آلودگی، سرعت و سبقت غیرمجاز» بوده است که مربوط به عامل انسانی؛ یعنی شخص راننده می‌شود. 9 فروردین‌ماه بود که «سردار حسینی» (رئیس‌پلیس راهور) از افزایش مبلغ جرائم رانندگی خبر داد و گفت: «هدف اصلی از افزایش مبلغ جرائم، بازدارندگی‌ست. براساس ماده 28 رسیدگی به تخلفات؛ پلیس باید هرساله نسبت به افزایش مبلغ جرائم اقدام کند که به‌دلایل مختلف در شش‌سال‌گذشته اتفاق نیفتاده بود و اثر بازدارنده را از دست داده بود». وی افزود: «از سال 85 تا 96 با روند کاهشی تصادفات مواجه بودیم اما مجدداً از 97 تاکنون شاهد روند صعودی بودیم». وی گفت: «یکی از دلایل وقوع تصادفات، عمل انسانی‌ست که راننده به قوانین و مقررات توجه نمی‌کند و با تخلف جان خودش و دیگران را به‌خطر می‌اندازد». وی ادامه داد: «باتوجه‌به عدد کل تخلفات و تصادفات که تحلیل کردیم؛ بالای 80درصد از تخلفات حادثه‌ساز تصادفاتی هستند که منجر به فوت و جرح شدند». سردار حسینی درباره میزان افزایش جرائم گفت: «بخشی از جرائم که خطر بیشتری دارند چهار تا پنج‌برابر افزایش مثلاً جریمه سرعت غیرمجاز 600 تا 700هزارتومان می‌شود. رانندگی درحالت‌مستی و استفاده از روان‌گردان دومیلیون و 700هزارتومان پیش‌بینی شده است». آیا افزایش جرائم رانندگی به‌تنهایی می‌تواند تأثیر مستقیمی بر کاهش تعداد جان‌باختگان تصادفات داشته باشد؟ اکثر کارشناسان حوزه تصادفات معتقد هستند که افزایش جرائم رانندگی؛ به‌ویژه جرائم تخلفات حادثه‌ساز، عامل خوبی برای کاهش تعداد جان‌باختگان تصادفات است؛ اما کافی نیست! و باید کنار افزایش جرائم، به «ایمنی خودروها» و «رفع نقاط حادثه‌خیز» هم توجه کرد تا مثلث عامل جان‌باختگان تصادفات مهار شود. نباید فراموش کرد که ایمنی خودرو را می‌توان از مهم‌ترین عوامل برای کاهش تعداد جان‌باختگان تصادفات در کشورمان دانست؛ چراکه وسیله‌نقلیه باید بتواند جان سرنشین را در برابر بی‌احتیاطی‌ها و مخاطرات جاده‌ای حفظ کند. متأسفانه تا امروز به‌دلیل «عدم‌ایمنی حداقلی خودروهای تولید داخل» بخش عمده مرگ‌ومیرها در تصادفات جاده‌ای و شهری در ایران مستقیماً مربوط به همین عامل؛ یعنی «ناایمنی خودروها» بوده و این‌مسئله همواره موردتأیید و تأکید پلیس بوده است.
ایمنی خودروهای داخلی و تأثیر آن بر آمار بسیاربالای فوتی‌های تصادفات جاده‌ای، موضوعی‌ست که ازسوی پلیس راهور و کارشناسان برجسته این‌حوزه در چندسال‌اخیر مطرح شده است؛ در برخی از تصادفات مانند «تصادف زنجیره‌ای بهبهان» که کیسه هوای هیچ‌کدام از خودروها باز نشده بود، مسئله ناایمن‌بودن خودروهای تولید داخل هرچه‌بیشتر در صدر توجهات افکار عمومی قرار گرفت. خودروسازان البته به‌روال معمول خود تا امروز در تصادفات مرگباری مانند مورد بهبهان که به‌وضوح، پای عدم‌ایمنی و استاندارد حداقلی خودروهای داخلی درمیان بوده، ادعاهای عجیب مانند ارتقای چشمگیر استانداردها و ایمنی خودروهای داخلی را داشته‌اند یا حتی در موارد تصادفات سنگینی که به‌علت عدم بازنشدن ایربگ خودروها، شهروندان زیادی را به کام مرگ کشانده، توجیه غیرقابل‌تصوری مانند «عدم تصادف با زاویه مناسب» را مطرح کرده‌اند! «سردار تیمور حسینی»؛ جانشین پلیس راهور دراین‌باره گفت: «در 10سال‌گذشته حتی به‌اندازه یک‌درصد هم شاهد افزایش کیفیت خودروهای تولید داخل درراستای ایمنی و ارتقای ایمنی نبوده‌ایم!» وی بابیان‌اینکه همچنان «پراید» و «پژو 405» علی‌رغم‌اینکه خط تولیدشان متوقف شده، در صدر تصادفات فوتی هستند، تصریح کرد: «به‌جز پژو 206 و 207، بن‌سازه (پلتفرم) تمام خودروها یکی‌ست؛ یعنی ما همچنان شاهد تولید خودروهایی با بن‌سازه پراید و پژو 405 هستیم!» به‌گفته وی؛ علی‌الظاهر تولید یک خودرو متوقف می‌شود؛ اما با همان بن‌سازه، خودروهای دیگری تولید می‌شود که فقط در ظاهر با هم متفاوت هستند و ازنظر ایمنی هیچ تفاوتی با خودرویی که تولیدش متوقف شده است، ندارد! سردار حسینی تأکید کرد: «خودرو می‌تواند به‌گونه‌ای طراحی شود که قادر به پیشگیری از تصادف باشد و درصورت تصادف بتواند جان سرنشینان خود را حفظ کند؛ طبق آمار اعلام‌شده در سال 1401 متأسفانه ۱۹۴۹۱نفر از هم‌وطنان جان خود را در سوانح رانندگی از دست دادند که نسبت به پارسال 16درصد افزایش داشت. طبق گفته فرماندهان پلیس؛ خستگی و خواب‌آلودگی، از مهم‌ترین دلایل تصادفات منجربه‌فوت در ایران است؛ چراکه اکثر جاده‌ها طولانی‌ست و فرد درگیر خستگی و خواب‌آلودگی حین رانندگی می‌شود؛ دراینجا خودروی ایمن می‌توانند جان راننده را درصورت بروز تصادف حفظ کند. حوادث رانندگی، از جدی‌ترین عوامل مرگ ایرانیان در چنددهه‌اخیر بوده است؛ به‌گونه‌ای‌که در زمان حاضر سالیانه بیش از 16هزار ایرانی جان خود را در تصادفات جاده‌ای و شهری از دست می‌دهند و هرساله حدود 20برابر تعداد کشته‌شدگان نیز مجروح به‌جای می‌گذارد. وقوع تصادفات و شمار جان‌باختگان نسبت مستقیمی با میزان سفرها دارد و ازاین‌رو در ایامی مانند نوروز که تعداد سفرها افزایش محسوسی می‌یابد، شاهد افزایش شدید تصادفات جاده‌ای و فوتی‌ها براثر این تصادفات نیز هستیم. خسارت‌های ناشی از تصادفات هفت‌درصد از تولید ناخالص داخلی را به‌خود اختصاص می‌دهد و تا امروز هیچ دولتی نتوانسته این‌رقم را کاهش دهد؛ این‌درحالی‌ست‌که در بهترین شرایط رشد سالانه تولید ناخالص داخلی حدود چهاردرصد است که نُه تا 11درصد از بودجه کل کشور؛ یعنی 35هزارمیلیاردتومان به خسارت شخص ثالث پرداخت می‌شود. برای برخی از مجروحین ناشی از تصادفات، معادل سه دیه کامل ازسوی بیمه پرداخت می‌شود؛ که البته بازهم سلامتی فرد را بازنمی‌گرداند». طی سالیان اخیر، مباحث مربوط به خودروهای ناایمن و نقش پررنگ آن‌ها در میزان فوتی‌های تصادفات مطرح بوده و همه مراجع ذی‌صلاح دراین‌حوزه؛ ازجمله پلیس بر عنصر «خودروهای ناایمن» به‌عنوان عامل اصلی تلفات بالای تصادفات جاده‌ای تأکید کرده‌اند. «سردار کمال هادیانفر» (رئیس‌پلیس راهنمایی و رانندگی) در سال 1401 از قول رئیس‌جمهوری اعلام کرد که «پلیس مجوز دارد چنانچه ایمنی خودرو تأیید نشود آن‌را شماره‌گذاری نکند». 5 دی‌ماه 1401 بود که سواری پژو 405 درحال‌حرکت در مسیر شرق به غرب «بزرگراه شهید بابایی» ناگهان مقابل «دانشگاه امام‌حسین(ع)» با گاردریل رفیوژ میانی بزرگراه برخورد کرده و پس از شکستن دوشاخه گاردریل، به راست منحرف و واژگون شد. درپی این حادثه، راننده دچار آسیب‌دیدگی شدید شد که پس از حضور عوامل امدادی در محل مشخص شد در دَم و به‌دلیل شدت آسیب وارده، جان خود را از دست داد و بررسی‌ها نشان داد که دراین‌حادثه کیسه‌های هوای سواری پژو 405 باز نشده و مرگ تلخ راننده را رقم زده است. بعد از این تصادف و چند تصادف مشابه، درست وقتی بحث «بازنشدن کیسه‌های هوای خودروهای ایرانی» مطرح بود، صبح 20 دی 1401 بود که خبر وقوع تصادف زنجیره‌ای در محور بهبهان-رامهرمز در رسانه‌ها منتشر شد؛ خبری حاکی از تصادف حدود 60 خودرو با یکدیگر که منجر به مرگ پنج‌نفر شد؛ دوروزبعد اما در تاریخ 22 دی‌ماه بود که اظهارنظری ازسوی رئیس‌پلیس راهنمایی و رانندگی در رزمایش ارتقای توان و تحرک عملیاتی پلیس راهور، این تصادف را به صدر اخبار رسانه‌ها بازگرداند. «سردار سید کمال هادیانفر» با انتقاد شدید از کیفیت و ایمنی خودروهای ساخت داخل اعلام کرد: «در همین حادثه بهبهان، ایربگ هیچ خودرویی باز نشد؛ چه خودرویی‌ست که ما داریم؟! چرا ارابه مرگ تولید می‌کنیم؟ دستگاه‌های مسئول باید بر کیفیت خودروها نظارت کنند. چرا استانداردها رعایت نمی‌شود؟» انتقاد از کیفیت پایین خودروهای تولید داخل که «مرگ» سرنشینان خود را حتی در حوادث رانندگی سطحی رقم می‌زد، ادامه داشت؛ که «احمد نعمت‌بخش» (دبیر انجمن خودروسازان ایران) در قامت مدافع وضع ایمنی خودروهای تولید داخل درباره حادثه بهبهان و در توجیه چرایی عمل‌نکردن ایربگ خودروهای داخلی دراین‌سانحه، مدعی شد: «اکثر خودروهای حادثه‌دیده دارای ایربگ بودند؛ اما در‌این‌تصادف از عقب دچار حادثه شده‌اند. مجموعاً عدم آسیب‌دیدگی خودروهای ال 90 از روبه‌رو باعث شد ایربگ‌های آن‌ها عمل نکند! از میان 15 خودروی پراید هم 11 خودرو به‌دلیل سال ساخت تولید، فاقد ایربگ بودند! دراین‌حادثه از محصولات سایپا هشت خودرو دارای ایربگ بوده‌اند که چون برخورد از عقب صورت گرفته، ایربگ آن‌ها هم عمل نکرده‌اند! طبق قوانین اگر سرعت فاصله دو خودرو در حادثه کمتر از 15کیلومتر باشد، ایربگ آن‌ها باز نمی‌شود!» ادامه ماجرا به جاهای جالب‌تری هم کشیده شد که دست‌مایه طنز برخی از کاربران فضای مجازی قرار گرفت؛ داستان ازاین‌قرار بود که در همین هیاهوی ایجادشده بر سر ایمنی خودروهای داخلی که به‌راحتی مرگ سرنشینان خود را حتی در حوادث رانندگی سطحی رقم می‌زنند، برخی از برنامه‌ریزان حوزه خودرویی کشور در اظهارنظر مضحکی مدعی شدند: «حتی ممکن است شرکتی مانند بنز نیز در اجرای استانداردهای 85گانه صنعت خودروی ایران ناتوان باشد!» رئیس سازمان استاندارد براین‌نکته تأکید کرد: «استانداردهای 85گانه صنعت خودروی ایران و استانداردهای جدید سازمان برای خودروهای ساخت داخل، برمبنای استانداردهای اروپا مصوب شده است». قاعدتاً دررابطه‌با طرح ادعای ناتوانی «خودروسازی بنز» در پاس‌کردن استانداردهای 85گانه صنعت خودروی ایران درحالی‌که هم‌اکنون محصولات این شرکت خوش‌نام آلمانی به تمام جهان صادر می‌شود، نیاز به هیچ توضیح و تعریضی نیست! اجرای استانداردهای 85گانه خودرویی ابتدا در شورای سیاست‌گذاری خودرو با حضور وزیر صنعت و مدیران خودرویی به‌تصویب رسید و پس‌ازآن نیز در شورای‌عالی استاندارد مصوب شد؛ اما این‌بار هم مانند بسیاری از قوانین مصوب دیگر، خودروسازان برخلاف توافق انجام‌شده و قانون مصوب عمل کرده و از اجرای آن سر باز زدند تا همچنان شاهد درجازدن سطح استاندارد و ایمنی خودروهای داخلی باشیم. رئیس انجمن خودروسازان که همواره از افراد مخالف و منتقد قوانین مصوب بهبود کیفیت خودروهای داخلی ازسوی سازمان استاندارد ظاهر شده است، در اظهارنظری گفته بود: «با اجرایی‌شدن استانداردهای 85گانه خودرو حداقل تولید 800هزار خودرو متوقف خواهد شد!» وی دلیل اصلی مخالفت با اجرای استانداردهای جدید را واردشدن آسیب‌های جدی به صنعت قطعه‌سازی کشور عنوان کرد؛ حال‌آنکه سفارش‌گذاری قطعات تولیدشده طبق دانش فنی روز ازسوی خودروسازان که الزاماتی همچون ارتباط گرفتن قطعه‌سازان با شرکت‌های دانش‌بنیان و خارجی را هم همراه خواهد داشت، موجب ارتقای عملکرد قطعه‌سازان نیز می‌شود؛ روندی‌که به‌دلیل سفارش‌دادن قطعات قدیمی و ازرده‌خارج ازطرف شرکت‌های خودروساز نتیجه‌ای جز درجازدن، عقب‌ماندگی و ادامه تولید قطعات بی‌کیفیت از جانب برخی از قطعه‌سازان را به‌همراه ندارد. درعین‌حال، قطعه‌سازان همواره نسبت به تأخیرهای زیاد در دریافت مطالباتشان از خودروسازان گلایه‌مند بوده و به‌نظر می‌رسد پرداخت دیون و مطالبات قطعه‌سازان از جانب شرکت‌های خودروسازی اقدام بهتری درراستای حمایت از ایشان خواهد بود. طبق اعلام رسمی پلیس؛ کیفیت خودرو، عامل 34درصد از فوتی‌ها در تصادفات است. پلیس بارها اعلام کرده که در تصادف بین دو خودروی ایرانی و خارجی، خودروی ایرانی تا وسط جمع می‌شود؛ اما خودروی خارجی تنها کمی خط‌وخش برمی‌دارد! طبق آمارهای سازمان پزشکی قانونی نیز طی اجرای طرح نوروزی (از 25 اسفند تا 14 فروردین) سال 1396، 874نفر در حوادث رانندگی جان خود را از دست داده‌اند. این آمار در نوروز سال 1397 افزایش یافت و به 1034نفر رسید. 914نفر نیز در تصادفات نوروز 1398 جان خود را از دست دادند. درآن‌سال، وقوع سیل سبب کاهش سفرهای بین‌شهری شده بود؛ اما آمار 914 کشته نیز آمار بالایی محسوب می‌شود. سال 1399 با کرونا تحویل شد؛ پس اعمال محدودیت‌های ترافیکی برای سفر و خانه‌نشینی بسیاری از شهروندان، آمار کشته‌شدگان حوادث رانندگی را کاهش داد و به 534مورد رساند؛ اما در نوروز 1400 و درحالی‌که همچنان محدودیت‌های کرونایی پابرجا بود، آمار کشته‌شدگان افزایش یافت و به 1080نفر رسید؛ اولین سال در قرن پانزدهم خورشیدی؛ یعنی سال 1401 هم با جان‌باختن 1146نفر در تصادفات آغاز شد تا در شرایط فروکش کرونا، تصادفات همچنان جان بگیرند. طرح نوروزی 1402 نیز به‌پایان رسیده است و طبق آخرین آمارهای اعلام‌شده از تصادفات رانندگی؛ بیش از 600نفر در صحنه تصادف جان خود را از دست داده‌اند؛ آماری که اگر از الگوی سال‌های قبل پیروی کند، با احتساب جان‌باختگان در راه انتقال به مراکز درمانی و در مراکز درمانی که حدود 50درصد از کل جان‌باختگان را شامل می‌شوند، شمار آن احتمالاً از 1000نفر عبور می‌کند. آن‌طورکه پیش‌ازاین «سردار هادیانفر» گفته بود: «متأسفانه 51درصد فوتی‌ها در دَم جان خود را از دست می‌دهند، شش‌درصد حین انتقال جان خود را از دست می‌دهند و 43درصد در بخش بیمارستانی فوت می‌کنند». 26 آبان‌ماه 1400 نمایندگان مجلس شورای اسلامی در نشست علنی قوه مقننه، گزارش کمیسیون صنایع و معادن درمورد اصلاح طرح ساماندهی صنعت خودرو را برای تأمین نظر شورای نگهبان با 193 رأی موافق، نُه رأی مخالف، پنج رأی ممتنع (از مجموع 230 نماینده حاضر در مجلس) مصوب کردند؛ اما شورای نگهبان این‌طرح را رد کرد. طرح ساماندهی صنعت خودرو که چندبار در تردد بین مجلس و شورای نگهبان بود، 31 شهریورماه 1400 نیز در شورای نگهبان بررسی شد. اعضای این شورا نسبت به مصوبه دربرخی‌موارد ابهاماتی داشتند؛ مثلاً درباره «واردات بدون انتقال ارز» ابهاماتی مطرح شد؛ زیرا شیوه‌های مختلفی را دربرمی‌گرفت و از مجلس خواسته شد موضوع دقیق‌تر و شفاف‌تر شود. رفت‌وبرگشت طرح ساماندهی این صنعت بین مجلس و شورای نگهبان درحالی ادامه داشت که «سید رضا فاطمی‌امین» (وزیر صمت) گفته بود: «تا پایان سال 1401 واردات خودرو کار اشتباهی‌ست؛ زیرا حجم زیادی از منابع ارزی را درگیر می‌کند و قیمت ارز افزایش پیدا می‌کند». نهایتاً قفل واردات خودرو به‌ظاهر بعد از چهارسال در دی‌ماه 1401 با واردات تعداد انگشت‌شماری خودرو شکسته شد. با پایان‌یافتن 1401 بازهم خبری از اجرای مصوبه مجلس در لزوم واردات حدود 100هزار خودرو نشد و مجموعاً چیزی کمتر از ۱۰۰۰ خودرو به کشور وارد شد! حالا واردات خودرو طبق مصوبه جدید مجلس باید در سال جاری هم انجام شود و سهمیه سال گذشته در واردات خودرو به سهمیه امسال واردات اضافه شده؛ اما ناظران و کارشناسان این‌حوزه طبق تجربه پارسال و نوع عملکرد وزارت صمت در واردات خودرو، امید چندانی به اجرای مصوبه مجلس دراین‌حوزه در سال جاری هم ندارند. تأثیر واردات خودروهای خارجی و برخوردار از حداقل ایمنی خودرو طبق استانداردهای جهانی بر کاهش کشته‌های تصادفات درحالی مطرح می‌شود که طبق اعلام پلیس؛ خودروهای خارجی درمقایسه‌با خودروهای تولید داخل در شرایط تصادفات مشابه، توان چندبرابری در حفظ جان سرنشینان خود دارند و میزان تلفات جانی در تصادفات این خودروها به‌طور محسوس پایین‌تر از خودروهای داخلی‌ست. ازیک‌سو، پلیس کیفیت و ایمنی خودروهای داخلی را مطلوب نمی‌داند و بارها اعلام کرده که تعداد بیش از ۱۶۰۰۰ کشته سالیانه در تصادفات کشور، با ناایمن‌بودن خودروها ارتباط مستقیم دارد؛ و ازسوی‌دیگر، خودروسازان معتقدند که خودروی باکیفیت تولید می‌کنند. طی سالیان اخیر خودروسازان داخلی گفته‌اند که «ارتقای کیفیت» در صدر برنامه‌های آن‌ها بوده است؛ اما کیفیت عینی این تولیدات برای خریداران گویای واقعیت ماجراست و آمار بیش از ۱۰۰۰ فوتی سالیانه تاکنون خلاف این ادعا را نشان داده است. تسنیم