پیروز جنگ ماهوارهها کیست؟
درحالیکه اسپیسایکس با پروژه استارلینک سالهاست صدرنشین اینترنت ماهوارهای است، آمازون با پروژه جاهطلبانه «کویپر» وارد میدان شده تا بازی را عوض کند. آمازون، شرکتی که زمانی فقط کتاب میفروخت، اکنون درآستانه ورود به رقابتیترین و پیچیدهترین میدان فناوریهای پیشرفته، یعنی اینترنت ماهوارهای قرار دارد. پروژه کویپر (Project Kuiper)، نام جاهطلبانه اینبرنامه است که با هدف فراهمکردن اینترنت پرسرعت در سراسر جهان، بهویژه برای مناطق دورافتاده و محروم از زیرساختهای مخابراتی، طراحی شده است. اینپروژه، نهتنها نشاندهنده تغییر موقعیت آمازون به یک بازیگر کلان در حوزه فضاست، بلکه چالش مستقیمی است برای سلطه استارلینک شرکت اسپیسایکس ایلان ماسک. در یک دنیای رو به وابستگی بیشتر به فضای آنلاین، دسترسی به اینترنت دیگر یک امتیاز نیست؛ بلکه نیازی انسانی و حقی جهانی است. میلیاردهانفر در مناطق روستایی یا محروم، هنوز از اینترنت محروماند یا با کیفیت بسیارپایین به آن دسترسی دارند. پروژه کویپر بهدنبال پاسخدادن به این نیاز جهانی است. در اکتبر 2023، آمازون نخستینگام عملی خود را برداشت. دو ماهواره آزمایشی تحتعنوان KuiperSat-1 و KuiperSat-2 باموفقیت به مدار زمین پرتاب شدند. این پرتاب که از پایگاه فضایی کیپ کاناورال با راکت Atlas V انجام شد، آزمونی حیاتی برای فناوری کویپر بهشمار میرفت. آمازون پسازآن اعلام کرد که این دو ماهواره عملکردی فراتر از انتظار داشتهاند. نهتنها ارتباط داده باکیفیت برقرار شده بود، بلکه حتی سرعت اتصال، تأخیر شبکه و پایداری آن نیز بهینه گزارش شد. در نتیجه موفقیت این فاز، آمازون رسماً وارد فاز عملیاتی شد و اکنون اعلام کرده که نخستین دسته از ماهوارههای واقعی، نه برای آزمایش بلکه برای ارائه خدمات شبکهای، طی هفته آینده راهی مدار خواهند شد. این اتفاق، نهتنها یک پیشرفت فنی است، بلکه نقطهای عطف در تاریخ حضور آمازون در فضا بهشمار میرود. پروژه کویپر قصد دارد درمجموع 3236 ماهواره در مدار نزدیک زمین (LEO) مستقر کند. این ماهوارهها در ارتفاعی بین 590 تا 630 کیلومتر از سطح زمین خواهند چرخید. انتخاب این ارتفاع باعث کاهش تأخیر سیگنال شده و امکان ارائه اینترنت پرسرعتتر نسبت به شبکههای سنتی ماهوارهای در مدار ژئو (مدار زمینثابت) را فراهم میکند. مدار LEO اما مزایای خود را با چالشهایی همراه میکند. یکیازآنها نیاز به تعداد بسیاربالایی از ماهوارههاست تا پوشش جهانی و پیوسته ممکن شود. برایهمین، آمازون باید طی سالهای آینده با سرعت بالا ماهوارهها را به فضا بفرستد. براساس قوانین کمیسیون ارتباطات فدرال آمریکا (FCC)، آمازون موظف است نیمی از صورت فلکی ماهوارهای خود را تا سال 2026 تکمیل کند؛ یعنی بیش از 1600 ماهواره. جف بیزوس و ایلان ماسک مدتهاست که رقابت پنهان و گاه آشکار با یکدیگر دارند. یکی بنیانگذار بزرگترین شرکت خردهفروشی آنلاین دنیاست و دیگری مغز متفکر تحول در حملونقل الکتریکی، فضا و هوش مصنوعی. با آغاز پروژه کویپر، این رقابت وارد مرحله تازهای شده است؛ مرحلهای در ارتفاع چندصد کیلومتری زمین. استارلینک، پروژه ارائه اینترنت ماهوارهای توسط شرکت اسپیسایکس، از سال 2019 آغازبهکار کرده و تاکنون بیش از 5000 ماهواره را به مدار فرستاده است. اینشبکه درحالحاضر خدمات تجاری به میلیونها کاربر در بیش از 60 کشور ارائه میدهد؛ اما کویپر هنوز در مرحله آغازین است. بااینحال، آمازون برخلاف استارلینک، از ظرفیتهای عظیم زیرساختیاش مانند AWS (سرویسهای ابری آمازون)، شبکه توزیع جهانی، قدرت تبلیغاتی و منابع مالی بیحد بهرهمند است. بیزوس اعلام کرده که بیش از 10 میلیارددلار دراینپروژه سرمایهگذاری خواهد شد. یکی از نقاط قوت کویپر در طراحی گیرندههای کاربر است. برخلاف گیرندههای نسبتاً گرانقیمت استارلینک، آمازون سه مدل متفاوت طراحی کرده: یک مدل استاندارد برای خانهها، یک مدل صنعتی و یک گیرنده کوچک و قابلحمل برای مأموریتهای اضطراری. هر سه مدل با بهرهگیری از فناوری آنتنهای phased-array طراحی شدهاند که امکان ردیابی همزمان چندین ماهواره و حفظ اتصال حتی در شرایط جوی نامساعد را فراهم میکند. نکته کلیدی ایناستکه آمازون وعده داده قیمت این تجهیزات را تاحدممکن پایین نگه دارد. ازآنجاییکه بخش بزرگی از کاربران هدف کویپر در مناطق کمدرآمد قرار دارند، این تصمیم میتواند نقطه تمایز تعیینکنندهای باشد. ماهوارههای کویپر، تنها با ارتباط مستقیم با کاربران کار نمیکنند. این سیستم نیازمند ایستگاههای زمینی فراوانی است که سیگنالها را دریافت و به شبکه جهانی اینترنت متصل میکنند. آمازون این زیرساخت را بااستفادهاز شبکه پرقدرت خود در AWS توسعه میدهد. هر ماهواره نیز ازطریق لینکهای لیزری به ماهوارههای همسایه متصل است؛ این یعنی یک شبکه مش (Mesh Network) کاملاً مستقل و انعطافپذیر در مدار زمین. ایستگاههای زمینی، بهویژه در کشورهای درحالتوسعه و جزایر دورافتاده، نقش کلیدی دارند. آمازون اعلام کرده با دولتها و نهادهای محلی همکاری خواهد کرد تا مجوزهای فرکانسی، نصب ایستگاه و اجرای خدمات با سرعت بیشتری انجام شود. پروژه کویپر صرفاً یک برنامه فناورانه نیست؛ بلکه میتواند تأثیرات عمیقی بر زندگی اجتماعی، اقتصاد محلی و توسعه انسانی داشته باشد. در مناطقی که هیچ زیرساخت اینترنتی وجود ندارد، اتصال ماهوارهای میتواند بهمعنای دسترسی به آموزش ازراهدور، خدمات درمانی، تجارت الکترونیک و حتی امور دولتی و مالی باشد. تصور کنید کودکی در کوهستانهای افغانستان یا منطقهای در قلب آفریقا بتواند بهراحتی ازطریق یک لپتاپ ساده به آموزش آنلاین باکیفیت دسترسی داشته باشد. یا یک کشاورز در امریکای لاتین بتواند بااتصالبه دادههای هواشناسی ماهوارهای، تصمیمات بهتری برای زمان آبیاری یا کاشت محصولاتش بگیرد. تسنیم