مصرف بهینه آب در شرایط کمآبی
عاطفه کربلایی: کمآبی حکایت دیروز و امروز ایران نیست. کشورمان در کمربند گرموخشک زمین قرار دارد و همین وضعیت از دیرباز ایرانیان را به چارهاندیشی برای مصرف بهینه آب در سازههایی مانند قناتها وادار کرده است اما امروزه ایران وضعیت سختتری را تجربه میکنند. دراینمیان مصرف بهینه آب بیش از هر زمان دیگری ضروری بهنظر میرسد. کشور برای پنجمینسال متوالی دچار خشکسالی است، آنهم درشرایطیکه حجم سدها بهمیزان قابلتوجهی کاهش پیدا کرده است چراکه ورودی آب به سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری تاکنون ۴۳درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل بوده و میزان آن تنها به ۲۲.۴میلیاردمترمکعب رسیده. حفر چاههای متعدد غیرمجاز و اضافهبرداشت چاه مجاز هم موجب شده که بهقول احد وظیفه؛ رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور را به آبکش تبدیل کنیم. دراینشرایط ۵۲ شهر طبق ارزیابی شرکت مهندسی آبوفاضلاب کشور در وضعیت تنش آبی قرار دارند که دراینمیان وضعیت تهران بیشازپیش نگرانکننده است. تهران نیز جزو ۵۲ شهری است که براساس ارزیابی شرکت مهندسی آبوفاضلاب کشور، در وضعیت تنش آبی قرار دارند؛ تهران آبی با جمعیتی بیش از ۲۰میلیوننفر را دربرمیگیرد. ناگفته نماند بحران کمآبی دارای چالشهایی در مقیاس جهانی است. بهگفته مهدی هادی؛ رئیس مرکز تحقیقات کیفیت آب پژوهشکده محیطزیست دانشگاه علومپزشکی تهران حدود چهارمیلیاردنفر که تقریباً دوسوم جمعیت کره زمین را تشکیل میدهند، حداقل یکماه در سال آب ندارند و بیش از دومیلیاردنفر در کشورهایی زندگی میکنند که منابع آب آنها ناکافی است و تا ۲۰۳۰ تقریباً نیمی از جمعیت جهان در مناطقی زندگی خواهند کرد که با کمبود آب روبرو خواهند شد. دراینشرایط «رد پای آب» اهمیت قابلتوجهی مییابد. «رد پای آب» مقدار کل آب موردنیاز برای تولید کالا و خدمات است؛ هرآنچه دیده میشود، از لیوان تا سیب که برای تولید هرکدام، مقادیری آب مصرف شده است که به مجموع این آب مصرفی در فرایند تولید، از تهیه موادخام تا تبدیلشدن محصول و رسیدن بهدست مصرفکننده را اصطلاحاً «رد پای آب» مینامند. براساس آماری که رئیس مرکز تحقیقات کیفیت آب پژوهشکده محیطزیست، آذرماه سال گذشته اعلام کرده بود، طبق تحقیقات علمی، ردپای آب هر ایرانی بهطورمتوسط روزانه حدود ۴۳۰۰لیتر است که بخش عمدهای از آن به مصرف غیرمستقیم آب در فرآیندهای تولید کالاها و خدمات مربوط میشود. بهگفته علی سیدزاده؛ مدیرکل دفتر مدیریت مصرف آبفای کشور میانگین الگوی مصرف آب در سال ۱۴۰۴ بهازای هر یکنفر ۱۳۰لیتر در شبانهروز الگوی جدید تعریف و ابلاغ شده. البته حسین حقیقی؛ مدیرعامل شرکت آبوفاضلاب منطقه ۴ میگوید: سرانه مصرف آب در تهران بهنسبت استانداردهای بینالمللی خیلیبیشتر است، بهگونهایکه در تهران دوبرابر بیش از استاندارد آب مصرف میشود. درشرایطیکه کشور بهویژه کلانشهرهایی مانند تهران دچار بحران کمآبی است لازم است بخشهای مختلف اعم از کشاورزی، صنعتی، خدماتی و خانگی آب را درست مصرف کنند. یکی از نکات مهم در مصرف ایناستکه صرفهجویی در مصرف آب باید همیشگی باشد. نصب سردوشها یا سرشیرهای کممصرف باید موردتوجه قرار گیرد زیرا در حمام ۱۰دقیقهای ۱۵۰لیتر آب مصرف میشود. هنگام حمامکردن با سرشیرهای معمولی نباید دوش آب را از ابتدا تا انتهای حمامکردن باز گذاشت. درصورت بازبودن شیر آب موقع مسواکزدن، دستکم ۵۰لیتر آب هدر میرود؛ بهتر است مسواکزدن بااستفادهاز یکلیوان آب انجام شود. در موقع شستوشوی اتومبیل با شیلنگ آب حدود ۵۰۰لیتر آب مصرف میشود اما میتوان با یک سطل ۲۰لیتری آب و یکتکه اسفنج اینکار را انجام داد. آبیاری گلدان و باغچهها بااستفادهاز آبیاری قطرهای انتخاب مناسبی است. استفاده از ماشین لباسشویی با حداکثر وزن و حجم لباس باید موردتوجه قرار گیرد. روشنکردن ماشین ظرفشویی پس از زیادشدن تعداد ظروف و اختصاص زمان برای ذوب موادغذایی فریز شده و منجمد بهجای قراردادن آن زیر شیر آب از دیگر اقداماتی است که درجهت مصرف بهینه انرژی میتوان انجام داد. علاوهبرآن استفاده طولانیمدت از لباسها، بازیافت ظروف و ... رد پای آب فردی هر شخص کمتر میشود. کاشت گیاهان و درختچههای بومی و مقاوم در برابر خشکی، درمقایسهبا گیاهان غیربومی که نیازمند آب زیادی هستند، میتواند به صرفهجویی در مصرف آب کمک کند. برای صرفهجویی در مصرف آب در بخش کشاورزی باید از شیوههای مناسب آبیاری مانند آبیاری قطرهای و بارانی استفاده کرد. در کارگاههای پرورش ماهی برای جلوگیری از هدردادن و آلودهکردن آب شیرین باید از سیستمهای بسته استفاده شود. فاضلاب این کارگاهها جمعآوری، وارد تصفیهخانه فاضلاب مرکزی و از فاضلاب تصفیهشده نیز برای آبیاری زمینهای کشاورزی استفاده شود. در کشاورزی باید از سمهای دفع آفات و حشرهکش همچنین کودهای شیمیایی بهمقدار کم و بهاندازه نیاز گیاه استفاده شود علاوهبرآن از سمهایی استفاده کرد که قابلتجزیه هستند و در بدن موجودات زنده ذخیره نمیشوند. میتوان برای ازبینبردن آفات بهجای سمهای شیمیایی از روشهای غیر شیمیایی استفاده کرد. بهاینترتیبکه از دشمنان طبیعی آفات، برای ازبینبردن آنها استفاده کرد. صنایع فلزی ازقبیل ذوبآهن، فولاد، سرب، آلومینیوم و صنایع شیمیایی، پتروشیمی، نفت، کاغذسازی و نساجی در فرآیند تولید خود نیازمند مقادیر بالای آب هستند. ازاینرو، صرفهجویی در مصرف آب ازطریق بهکارگیری مجدد ضایعات بازیافتی روش مؤثری برای صرفهجویی در مصرف آب بهشمار میرود؛ مثلاً تولید آلومینیوم از ضایعات کهنه آلومینیوم بهجای سنگ معدن، مصرف آب را تا ۹۷درصد کاهش میدهد. در جریان تولید واحدهای صنعتی باید مصرف آب را کاهش داد و از هدررفتن مواداولیه جلوگیری کرد بهاینترتیب مقدار و آلودگی فاضلاب تخلیهشده کمتر میشود. در صنعت باید از روشهای تصفیه فاضلاب استفاده شود. ایسنا