زنجیرهای سنگین بر پای اقتصاد دیجیتال ایران
احسان چیتساز؛ معاون سیاستگذاری توسعه «فاوا» و اقتصاد دیجیتال وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات درباره برنامه وزارتخانه برای حمایت از استارتآپها و کسبوکارهای نوآور چیست؟ گفت: درحالیکه توسعه اقتصادی در اغلب کشورها حول محور غولهای صنعتی و شرکتهای بزرگ شکل میگیرد، ما هم استارتآپها را موتور کمکی اقتصاد دیجیتال ایران میدانیم. استارتآپهایی که نه در حاشیه بلکه در قلب زنجیره ارزش شرکتهای بزرگ قد علم میکنند و آینده را میسازند. با تأسیس پارک فاوا و شبکه توسعه اقتصاد دیجیتال در تهران، فولادشهر و شهید میری مشهد، بذر تحول تازهای در زیستبوم فناوری کاشتهایم.
یاسمین نسبتی: وی افزود: دراینمسیر، شتابدهندهها ازطریق «کهکشان فاوا» بازوی توانمندسازی استارتآپها هستند؛ شبکهای که هم خون تازه به رگهای نوآوری میرساند و هم استارتآپها را به مدار جهانی پرتاب میکند. برای نخستینبار، بهجای تسهیلات محدود و مقطعی، وامهای کمبهره برای خوشهسازی و پیوند استارتآپها با شرکتهای بزرگ در دستورکار قرار گرفته است. او افزود: ما نهتنها از حضور جهانی آنها حمایت میکنیم، بلکه بهجد دنبال تحقق مفهوم زایش جهانی هستیم؛ اینکه ایدهای در ایران متولد شود، اما بازارش را در جهان فتح کند. هدف ما روشن است ۱۰برابرکردن سرمایهگذاری خطرپذیر در زنجیره ارزش شرکتهای بزرگ و ایجاد محیطی امن برای نوآوری. وی افزود: ازسویی، با سپردن توسعه اپراتور ملی هوش مصنوعی به بخش خصوصی، ظرفیت پردازشی مناسب دراختیار کل زیستبوم قرار میگیرد؛ ظرفیتی که میتواند استارتآپهای ایرانی را به سطح بازیگران منطقه نزدیک کند. با همکاری وزارت اقتصاد، ابزارهای متنوع مالی برای زیستبوم طراحی میکنیم؛ مهمترازهمه ایناستکه با حمایت مستقیم رئیسجمهور، ارادهای جدی شکل گرفته تا محدودیتهای سختگیرانه و مضر فیلترینگ کنار زده شود و دوباره دسترسی مردم به پلتفرمهای پرتقاضا برقرار گردد. این تصمیم نهتنها اقدام فنی، بلکه رهایی ایران از یکی از مخربترین سیاستهای حوزه اقتصاد دیجیتال است. چیتساز بابیاناینکه بزرگترین سرمایه اقتصاد دیجیتال نه زیرساخت است و نه سرمایه مالی؛ بلکه انسانهای متخصص و توانمند هستند، ادامه داد: بههمیندلیل در برنامه هفتم توسعه، دولت مکلف شده اقلاً ۵۰۰هزار نیروی متخصص در حوزه اقتصاد دیجیتال و فناوریهای نوظهور تربیت کند. این یک هدف نمادین نیست بلکه ضرورتی استراتژیک برای آینده اقتصاد ایران. برای تحقق آن، وزارت ارتباطات با همکاری وزارت کار و سازمان فنیوحرفهای، برنامهای ملی برای آموزش مهارتهای روز جهان درحالاجرا دارد. معاون وزیر ارتباطات تأکید کرد: تاکنون هزاراننفر در حوزههایی چون هوش مصنوعی، کلانداده، امنیت سایبری و تجارت الکترونیک آموزش دیدهاند. افزونبراین، «مدارس مهارت دیجیتال» تحت برند ایران دیجیتال درحالراهاندازی است تا دانشجویان و فارغالتحصیلان، مهارتهای عملی متناسب با نیاز واقعی بازار کار را فراگیرند. اینراه فقط آموزش کلاسیک نیست؛ ما درحالایجاد بسترهای انتقال تجربه از متخصصان ارشد به نیروهای جوان هستیم تا چرخهای از یادگیری و مربیگری شکل بگیرد. وی گفت: همزمان بهدنبال ایجاد فرصتهای شغلی برای نخبگان مهاجرتکرده و حتی بازگرداندن بخشیازآنها به اکوسیستم داخلی هستیم. سیاست جذب و استخدام نیروی کار خبره در کسبوکارهای دیجیتال در دستورکار قرار دارد تا سطح توانمندی سازمانها برای بهکارگیری فناوری هوشمندساز ارتقاء یابد. وی افزود: ازدیگرسو، با بهره از دادههای بازار کار، نیازسنجی دقیق مهارتها را انجام میدهیم تا نظام آموزش کشور براساس واقعیات اقتصاد دیجیتال بهروزرسانی شود. این یعنی دیگر به آموزش مهارتهایی که در بازار تقاضا ندارند اکتفا نخواهیم کرد؛ بلکه راه آموزش، دقیقاً همسو با فرصتهای شغلی آینده تنظیم شود. دریکجمله: تربیت نیروی انسانی متخصص در اقتصاد دیجیتال انتخاب ما نیست، بلکه شرط بقا و پیشرفت کشور است. چیتساز به چالشهای فعلی توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور اشاره کرد و گفت: بزرگترین مانع پیشروی توسعه اقتصاد دیجیتال ایران را باید در دو گلوگاه حیاتی ناپایداری اینترنت و سیاستگذاریهای متناقض جستوجو کرد؛ نخست هیچ اقتصاد دیجیتالی بدون اینترنت پرسرعت، پایدار و بدون محدودیتهای سختگیرانه امکان رشد ندارد. قطعیها، اختلالها و محدودیتهای دسترسی، نهتنها تجربه کاربران را تخریب کرده، بلکه مهمترازآن اعتماد سرمایهگذاران داخلی و خارجی را بهشدت کاهش داده است. وقتی اکوسیستم کسبوکار پرریسک تلقی شود، منابع مالی بهسمت آن حرکت نمیکند و شتاب نوآوری کند میشود. دومین چالش، کمبود نیروی انسانی متخصص و مهاجرت نخبگان است. بهگفته معاون وزیر ارتباطات؛ شکاف جدی میان نظام آموزشی و نیاز واقعی بازار کار دیجیتال ازیکسو و خروج مغزها از کشور ازدیگرسو، سبب شده درست درزمانیکه اقتصاد دیجیتال ایران نیازمند جهش است، منابع انسانی کلیدی آن فرسایش یابد؛ اما تصویر کاملتر از چالشها فقط به این دو محور محدود نمیشود. وی تأکید کرد: در سطح زیستبوم کسبوکار دیجیتال، ما هنوز با بازار رقابتی شفاف و آزاد فاصله داریم و برخی انحصارها و موانع مقرراتی رشد طبیعی استارتآپها را محدود کرده است. در سطح شهروند و تجربه دیجیتال، کیفیت خدمات آنلاین هنوز نتوانسته اعتماد عمومی را جلب کند؛ خدمات دیجیتال باید پایدار، مقرونبهصرفه و قابلاتکا باشند تا مردم احساس کنند اقتصاد دیجیتال بخشی از زندگی روزمره آنان است. بهگفته او؛ در حاکمیت و دولت دیجیتال، ضعف در حکمرانی داده، عدم یکپارچگی سامانهها و تأخیر در تحقق دولت هوشمند، مانع بزرگی برای شکوفایی بخش خصوصی است؛ چراکه وقتی خود دولت هوشمند به بلوغ نرسد، نمیتوان انتظار داشت بخش خصوصی با حداکثر ظرفیت عمل کند. در یک جمعبندی علمی میتوان گفت اینترنت پایدار، نیروی انسانی توانمند، زیستبوم رقابتی، تجربه مثبت شهروندی و دولت دیجیتال هوشمند پنج ستون اصلی اقتصاد دیجیتالاند. هرکدام که تضعیف شوند، کل بنا لرزان خواهد شد. راه برونرفت از چالشها، نگاهی همزمان به این پنج محور و اجرای اصلاحات ساختاری در سطح سیاستگذاری و حکمرانی است. چیتساز بااشارهبهاینکه قطعیهای اخیر خسارتهای سنگینی وارد کرده، تصریح کرد: در برخی دورهها، روزانه بیش از ۵۰۰میلیاردتومان زیان به اقتصاد دیجیتال تحمیل شد. دولت تاکنون برآورد رسمی تجمیعی منتشر نکرده اما شواهد روشن است هزاران کسبوکار خرد اینترنتی بهویژه فروشگاههای فعال در شبکههای اجتماعی، یا تعطیل شدند یا ۹۰درصد درآمدشان را از دست دادند. این تجربه نشان داد که اینترنت پایدار و بدون محدودیتهای سختگیرانه، ضرورت اقتصادی است نه یک انتخاب. معاون وزیر ارتباطات باتأکیدبراینکه تحریمها را باید همچون زنجیری سنگین بر پای اقتصاد دیجیتال ایران دانست و این زنجیر سه پیامد مستقیم دارد، تصریح کرد: اولآنکه ما به بسیاری از بازارها و سرویسهای جهانی دسترسی نداریم؛ از خدمات ابری پیشرفته گرفته تا سیستمهای پرداخت بینالمللی. دوم، سرمایهگذاری خارجی در کشور عملاً نزدیک به صفر است و این باعث میشود مقیاس استارتآپهای ایرانی کوچک بماند و امکان رقابت جهانی از آنها سلب شود. بهگفته او؛ سومین اثر، محدودیت شدید در تأمین تجهیزات پیشرفته سختافزاری و نرمافزاری است؛ یعنی درست همان زیرساختهایی که قلب تپنده اقتصاد دیجیتال محسوب میشوند. درشرایطیکه امکان خرید مستقیم تجهیزات از وندورهای معتبر جهانی وجود ندارد، شرکتها ناگزیر به خرید از واسطهها میشوند؛ واسطههایی که نه شفافیت دارند و نه تعهد فنی. وی گفت: تجربه تلخ نشان داده است که اینمسیر میتواند به ورود تجهیزات آلوده به شبکه ملی منجر شود. نمونه بارز آن ماجرای هک بانک سپه بود که بخشیازآن ریشه در تجهیزاتی داشت که ازطریق مسیرهای غیررسمی و بدون امکان راستیآزمایی امنیتی وارد کشور شده بودند. این بهآنمعناستکه تحریمها تنها رشد ما را کند نکردهاند، بلکه ریسک امنیت ملی را نیز افزایش دادهاند. وقتی شما امکان خرید مستقیم و مطمئن از تولیدکننده اصلی را ندارید، هر واسطه میتواند بهدلخواه «درب پشتی» یا آلودگیهای امنیتی را در سختافزار یا نرمافزار تعبیه کند و نهایتاً این آسیب به زیرساخت حیاتی کشور منتقل شود؛ بنابراین، تحریمها همزمان ما را از رقابت جهانی عقب انداخته، سرمایهگذاری و دانش نوین را محدود کرده است. بهگفته او؛ رفع این تحریمها و بازگشت به زنجیره رسمی تأمین جهانی میتواند همان جهش تاریخی باشد که اقتصاد دیجیتال ایران نیاز دارد؛ جهشی که نهتنها سهم ما از GDP را چندبرابر میکند، بلکه امنیت و اعتماد را به زیستبوم دیجیتال بازمیگرداند؛ پس اقتصاد دیجیتال را میتوان بهعنوان مجموعهای از فعالیتهای اقتصادی تعریف کرد که برپایه داده، فناوری نوین و شبکههای دیجیتال شکل گرفته و ارزشآفرینی میکنند. از سادهترین تراکنش مالی آنلاین گرفته تا پیچیدهترین خطوط تولید هوشمند صنعتی و بزرگترین پلتفرمهای خدمات اشتراکی، همه بخشی از این زیستبوماند. ایسنا