التهاب‌آفرینی با اسم رمز «مکانیسم ماشه»

صبح روز یکشنبه 6 مهرماه، پایتخت‌های لندن، پاریس و برلین در هماهنگی کامل بیانیه‌ای صادر کردند که به‌ظاهر رنگ‌وبوی قانونی داشت: «فعال‌سازی مکانیسم ماشه» علیه جمهوری اسلامی ایران. آن‌ها مدعی شدند تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل ـ همان بسته فشار موسوم به اسنپ‌بک ـ دوباره برقرار شده است. بیانیه، ایران را به «خودداری از اقدامات تنش‌زا» فراخواند، درحالی‌که شواهد و تاریخ مذاکرات هسته‌ای به‌روشنی از رفتار متناقض و فریبکارانه همین کشورها حکایت دارد؛ اما پشت این متن حقوقی، سناریویی نهفته بود که از همان‌لحظه انتشار، ستون‌های دیپلماسی جهانی را لرزاند: بازی با افکارعمومی و بازارها، بیش‌ازآنکه تیری واقعی در میدان اقتصاد باشد. دقایقی پس از این اعلام، مارکو روبیو وزیر خارجه آمریکا که کشورش پیش‌تر با خروج غیرقانونی از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها تعهدات خود را نقض کرده بود، مدعی شد: «ایران باید مذاکرات مستقیم را با حسن‌نیت بپذیرد.»، درحالی‌که همین واشنگتن در میانه گفت‌وگوها، سیاست فشار حداکثری و حملات سیاسی و اقتصادی را علیه تهران دنبال کرده است. مکانیسم ماشه محصول برجام و قطعنامه 2231 بود؛ سازوکاری که قرار بود به‌عنوان «آخرین چاره»، اجرای تعهدات را تضمین کند. بند 11 همین قطعنامه تصریح دارد که شورای امنیت باید دیدگاه‌های تمام طرف‌های ذی‌ربط را لحاظ کند، اما دراین‌دور، نه مخالفت رسمی ایران، نه همراهی چین و روسیه و نه نامه مشترک وزرای خارجه این سه کشور مورخ 28 اوت 2025، هیچ‌کدام مانع حرکت اروپا نشد. پیش‌نویس قطعنامه 19 سپتامبر نیز بدون رعایت الزامات حقوقی رأی‌گیری شد و عملاً به سلاحی نمایشی بدل گردید که طرفدارانش، بیش از میدان عمل، به میدان رسانه امید بسته‌اند. بسیاری از کارشناسان معتقدند این‌اقدام بیش‌ازآنکه ماهیت اقتصادی داشته باشد، بخشی از عملیات روانی محور غرب برای ایجاد التهاب در بازارهاست، این تحلیل را حمیدرضا زندیان، نماینده مردم بیجار در مجلس شورای اسلامی باصراحت بیان کرده و بر بی‌اثربودن نسبی چنین تحریم‌هایی در شرایط فعلی اقتصاد ایران تأکید کرده است. علیرضا زندیان، نماینده مردم بیجار در مجلس شورای اسلامی، روایتی بی‌پرده ازاین‌ماجرا دارد و می‌گوید: آنچه مسلم است تحریم‌های اعمال‌شده توسط آمریکا علیه ایران به‌مراتب سنگین‌تر از تحریم‌های سازمان ملل است، این تحریم‌ها بیشترازآنکه بار اقتصادی داشته باشند، بار روانی دارند، حتی قبل از اجرای اسنپ‌بک، انتظارات تورمی باعث شده است که بازارها ملتهب شوند. او زمان‌بندی این بازی روانی را دقیق می‌داند و می‌گوید: اروپا و آمریکا پس از ناکامی در جنگ 12 روزه و همچنین ایجاد فتنه‌های داخلی، به عملیات روانی در قالب اسنپ‌بک رو آوردند تا با ایجاد التهاب در اقتصاد کشور، بازار ایران را دچار تلاطم کنند و به مطامع غیرمنطقی خود برسند. زندیان باصراحت تأکید می‌کند: تحریم‌های سازمان ملل عموماً صنایع دفاعی و هسته‌ای را شامل می‌شوند و تحریم‌های آمریکا به‌مراتب سنگین‌ترند، دیگر چیزی نمانده است که بخواهند در لیست تحریم بگذارند. توصیه پایانی او، یک نسخه برای بازار است: اساتید دانشگاه، کارشناسان و مقامات باید واقعیت مکانیسم ماشه و عدم‌تأثیر آن‌را تبیین کنند تا نگرانی و التهاب کاهش یابد، ما از همه مراحل سربلند عبور کرده‌ایم؛ این‌مرحله را هم پشت‌سر خواهیم گذاشت. حمید قنبری؛ معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه، نیز از زاویه‌ای دیگر می‌گوید: تحریم‌های شورای امنیت در سال‌های 2006 تا 2012 محدود بودند، بیشتر فعالیت‌های هسته‌ای و بخشی از فعالیت‌های نظامی را شامل می‌شدند، اما تحریم‌های آمریکا دامنه و ضمانت اجرایی بسیار گسترده‌تری دارند؛ شامل مجازات‌های حبس و جزای نقدی که شورای امنیت هرگز وضع نکرده است. او درباره اثرات واقعی این حرکت اروپا توضیح می‌دهد: بازگشت تحریم‌ها هنوز حتی در تئوری اجرایی نشده است؛ رفتار تجاری مطابق با آن شکل نگرفته، فضای روانی است و سعی کردند اغراق کنند. کسانی‌که براساس این آثار روانی اقدام می‌کنند، معمولاً متضرر می‌شوند. قنبری بر نقطه‌قوت تجارت ایران تکیه دارد و می‌گوید: بخش قابل‌توجهی از تجارت ما با کشورهایی انجام می‌شود که همراه غرب نیستند. کشورهای حوزه بریکس مخالفت خود را رسماً اعلام کرده‌اند و به‌روی این‌بخش از تجارت ما بی‌اثر خواهد ماند. برآیند دیدگاه‌های حقوقی، پارلمانی و دیپلماسی اقتصادی نشان می‌دهد که مکانیسم ماشه جدید، اگرچه در عنوان ترسناک جلوه می‌کند، اما درعمل تفاوتی با وضعیت موجود ندارد. سنگینی تحریم‌های آمریکا، دامنه محدود تحریم‌های سازمان ملل و شبکه گسترده روابط اقتصادی ایران با کشورهای غیرهمسو با غرب، عملاً این حرکت اروپا را به یک عملیات روانی تبدیل کرده است. بازار ایران اگر به آمار واقعی و تحلیل کارشناسان اعتماد کند، می‌تواند از موج‌های مصنوعی ساخته‌شده در رسانه‌های خارج عبور کند و مسیر اقتصادی خود را بدون التهاب ادامه دهد. دقایقی بعد از آنچه بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران خوانده شد، مارکو روبیو وزیر خارجه امریکا از ایران خواست با واشنگتن مذاکرات مستقیم برگزار کند. روبیو که کشورش در نقض عهدهای متعدد از برجام خارج شد و سپس در میانه مذاکرات به ایران حمله کرد، مدعی شد: «ایران باید مذاکرات مستقیم را قبول کند؛ مذاکراتی که با گفت‌وگوهای مستقیم با حسن‌نیت و بدون تأخیر یا پنهان‌کاری انجام می‌شوند». این ادعای آمریکایی درحالی مطرح می‌شود که اساس فعال‌سازی مکانیسم ماشه مبتنی‌بر فریبکاری و نقض عهدهای مکرر طرف‌های غربی است. این‌اقدام برخلاف یا درتعارض‌با قطعنامه 2231 است که نمی‌تواند تعهدات حقوقی برای کشورهای عضو سازمان ملل متحد ایجاد کند. بند عملیاتی 11 قطعنامه 2231 تصریح می‌کند که شورای امنیت باید «دیدگاه‌های کشورهای ذی‌ربط را مدنظر قرار دهد» اما علی‌رغم مواضع روشن سایر اعضای برجام، مشخصاً ایران، چین و فدراسیون روسیه، رئیس شورا، پیش‌نویس قطعنامه را به‌رأی گذاشت و همان‌طورکه در نامه مشترک وزرای امور خارجه چین، ایران و روسیه مورخ 28 اوت 2025 تأکید شد، شورای امنیت نمی‌تواند برمبنای ابلاغیه معیوب سه کشور اروپایی اقدام کند. با وجود عمل کامل ایران به تعهدات خود ذیل برجام، سه کشور اروپایی و سال‌ها پیش‌تر از این سه، آمریکا با نقض تعهدات خود و قطعنامه 2231، هرگونه صلاحیتی برای استناد به «نقض اساسی» را از دست داده‌اند. درواقع، آن‌گونه که ماریا زاخارووا سخنگوی رسمی وزارت خارجه روسیه می‌گوید: «اگر خودتان قوانین را نقض کنید، حق استفاده از مکانیسم‌های تعیین‌شده در توافق را از دست می‌دهید. اروپایی‌ها مکرراً قطعنامه 2231 را نقض کردند. زمانی‌که محدودیت‌های خاص اعمال‌شده بر ایران در 18 اکتبر سال 2023 منقضی شد، آن‌ها تحریم‌های مشابهی را علیه تهران اعمال کردند». ازاین‌رو، پیش‌نویس قطعنامه ارائه‌شده ازسوی رئیس شورا در تاریخ 19 سپتامبر جهت رأی‌گیری، الزامات قطعنامه 2231 را برآورده نکرد و لذا نمی‌تواند تحریم‌هایی که پیش‌تر خاتمه یافته را احیا کند. به‌تازگی مسعود پزشکیان در مراسم گرامیداشت روز آتش‌نشانی، دراین‌باره اظهار کرد: ایجاد توقعات ساختگی در جامعه و واداشتن مردم به بیان مشکلاتشان، نقشه‌ای است که دشمن طراحی کرده است. وی ادامه داد: انتخاب با ملت ماست؛ یا باید سر خم کنیم، یا باید بایستیم، تلاش کنیم و طرحی نو دراندازیم تا مشکلات را حل کنیم. وی گفت: در دولت هرکاری‌که از دستمان برآید برای عزت و سربلندی کشور انجام خواهیم داد. باتمام‌توان می‌کوشیم مشکلات را رفع کنیم و هرچه در توان داریم در خدمت مردم خواهیم گذاشت. وی گفت: مسئولیتی که آتش‌نشانان برعهده گرفته‌اند، نجات جان و مال انسان‌هاست؛ مسئولیتی که سنگین، ارزشمند و ستودنی است. اینکه انسانی دلش با مردم باشد و برای یاری به آنان بیندیشد، جایگاهی ویژه و محترم برای او رقم می‌زند. وی گفت: اگر در جهانی که ما زندگی می‌کنیم، انسان‌ها به‌جای جنگ، خونریزی و تجاوز، به نجات یکدیگر می‌اندیشیدند، زمین ما به‌مراتب زیباتر، سالم‌تر و شیرین‌تر می‌بود. رئیس‌جمهور گفت: این آدم‌هایی‌که دم از حقوق‌بشر و دموکراسی می‌زنند، همان اروپایی‌هایی که ژست‌های آن‌چنانی می‌گیرند و آمریکایی‌هایی که ادعا می‌کنند دلسوز انسانیت‌اند؛ ببینید در غزه چه می‌کنند. وی گفت: کشوری که سال‌هاست منطقه را به آشوب کشیده، حتی یک‌بار هم در شورای امنیت نه تحریم شده و نه محکوم؛ فقط چون آمریکا نشسته و با یک وتو همه‌چیز را پاک می‌کند. پزشکیان بیان کرد: می‌خواهند ما را تحریم کنند، چون حاضر نیستیم در برابرشان سر خم کنیم، چون نمی‌خواهیم تحقیر شویم. خیال به‌زانودرآوردن ایران و مردم ما، تنها یک خواب‌وخیال است. تسنیم