تبعیض؛ گسل عمیقِ محیطهای شغلی
فاطمه زمانی دارانی: شاغلبودن و کسبدرآمد اگرچه لذتبخش است اما بهطور ذاتی دردسرهای خاص خودش را دارد که مواجهه با «احساس تبعیض» یکیازآنهاست؛ موضوعی که دامنه آن از نحوه تقسیم کار تا تفاوت در دستمزد و پاداش گسترده است و بهمثابه یک گسل عمیق انگیزه شغلی کارکنان را میبلعد. این رویههای تبعیضآمیز بهطورمعمول در بیشتر ساختارهای اداری و خدماتی جریان دارد و واکنش افراد به آن متفاوت است. آنطورکه پژوهشها نشان میدهد سازگاری اجباری بهدلیل نیاز اقتصادی، ترک کار، کم گذاشتن از وظایف شغلی، رویآوردن به شغلهای دوم و سوم، انجام مسئولیتها از سر رفع تکلیف، زیرآب زنی و تخریب نیروها، پیدایش روابط تنشزا و در مواردی ظهور اعتصابها یا اعتراضهای جمعی اقشار مختلف جامعه از جمله پیامدهای تبعیض در محیطهای شغلی است. کارشناسان، نهادینهشدن ساز و کارهای معیوب و ناقص سازمانی را ریشه تبعیض در محیطهای شغلی میدانند. همچنین صاحبنظران براینباورند سبک رفتار مدیران سطوح کلان و میانی بر میزان احساس تبعیض در نیروهای زیردست یک مجموعه تأثیر مستقیم دارد. برآیند یافتههای محققان نشان میدهد بههماناندازه که احساس تبعیض در یک محیط شغلی ناراحتکننده و با کاهلی آمیخته است، «عدالتمحوری» مایه خرسندی، تکاپو و انگیزه نیروهای یک سازمان بشمار میرود. پرواضح است مسئله «تبعیض شغلی» بهطور مستقیم با سلامت روان کارکنان ارتباط دارد و رویکردهای تبعیضآمیز و تلنبار شدن آنها در فضای کار بهتدریج فرسودگی شغلی را بهدنبال خواهد داشت. درهمینپیوند؛ با دکتر هاجر براتی «عضو هیئتعلمی گروه روانشناسی دانشگاه اصفهان» و «روانشناس صنعتی و سازمانی»، لایههای تبعیض شغلی را بررسی کردهایم. وی درباره مفهوم «تبعیض در محیط کار» توضیح داد: براساس مطالعات مرتبط، به هرگونه رفتار یا تصمیمگیری ناعادلانه و غیرمنصفانه که براساس ویژگیهایی مانند جنسیت، نژاد، سن، مذهب، ملیت، وضعیت اجتماعی یا نقص جسمی فرد صورت گیرد تبعیض میگویند. این رفتارها میتوانند شامل عدمارائه فرصتهای شغلی برابر، پرداخت نابرابر، محرومیت از امکانات و مزایا و یا ایجاد محیط کار مسموم و غیر حمایتی باشند. تبعیض در محیط کار باعث کاهش انگیزه و بهرهوری و وی درپاسخبهاینکه اینمسئله چگونه بر سلامت روان کارکنان تأثیر میگذارد؟ گفت: احساس تبعیض بهعنوان یکی از چالشهای جدی سازمانها، تأثیرات منفی عمیقی بر سلامت روانی نیروی انسانی دارد. افرادیکه درمعرض تبعیض قرار میگیرند، بهطورمعمول دچار فشارهای روانی مزمن میشوند که میتواند منجر به بروز اختلالات ثانویه شود. مواجهه مداوم با تبعیض، فرد را در حالت استرس مزمن قرار میدهد که سلامت جسمی و روانی را تهدید میکند. احساس بیعدالتی و نابرابری، موجب کاهش انگیزه کاری و افت عملکرد فرد میشود، همچنین تبعیض میتواند باعث شود فرد از جمع همکاران خود فاصله بگیرد و احساس تنهایی کند. تجربه تبعیض، اعتمادبهنفس فرد را کاهش داده و روحیه او را تضعیف میکند؛ بنابراین، ایجاد محیط کاری عادلانه و بدون تبعیض، نهتنها به بهبود سلامت روانی کارکنان کمک میکند، بلکه موجب افزایش بهرهوری و رضایت شغلی نیز خواهد شد. وی دربارهاینکه رویکردهای عادلانه شغلی چگونه به تأثیرات مثبت بر روی سلامت روان کارکنان منتهی میشود؟ گفت: وقتی کارکنان احساس کنند که حقوق و مزایای آنها عادلانه است، سطح رضایت شغلی آنها افزایش مییابد که میتواند به بهبود سلامت روان، کاهش احساس نابرابری و کاهش اضطراب در محیط کار منجر شود. محیط کاری عادلانه، بهطورمعمول باعث ایجاد ارتباطات مثبت و تقویت همکاری میان کارکنان میشود که درنهایت منجر به افزایش احساس تعلق و حمایت اجتماعی خواهد شد. زمانیکه کارکنان احساس کنند تواناییها و تلاشهای آنها موردتوجه قرار میگیرد، انگیزه بیشتری برای کار دارند که اینموضوع با بهبود سلامت روان به عملکرد مثبت منتهی شود و درنهایت باید اشاره کرد که احساس عدالت و رضایت شغلی میتواند از خستگی عاطفی و جسمی جلوگیری کند. وی برای بهحداقلرساندن پیامدهای تبعیض شغلی پیشنهاد داد: ازآنجاکه تبعیض در محیط کار میتواند پیامدهای روانی و اجتماعی نگرانکنندهای را برای کارکنان بههمراه داشته باشد، لازم است سازمانها و مدیران علاوهبر تشخیص و رفع اینمسئله، اقداماتی را درزمینهٔ ایجاد محیط حمایتگر و عادلانه انجام دهند. دراینزمینه برگزاری دورههای آموزشی شناخت تبعیض و پیامدهای آن به تشخیص زودهنگام اینمسئله در محیط کار و ایجاد حساسیت نسبتبهآن کمک میکند. سازمانها باید سیاستهای شفاف درزمینهٔ استخدام، ارتقای شغلی و ارزیابی عملکرد تدوین کنند. این سیاستها باید براساس شایستگی و عملکرد کارکنان باشد و بهگونهای طراحی شود که تبعیض را بهحداقل برساند. ایجاد پلتفرمهای مناسب برای بحث و تبادلنظر بین کارکنان و مدیران به آنها این امکان را میدهد که نگرانیها و مشکلات خود را با آزادی بیشتری بیان کنند؛ اینامر میتواند به شفافسازی فرآیندها و کاهش تبعیض کمک کند. ارائه خدمات مشاوره و حمایتهای روانشناختی به کارکنان نیز میتواند به آنها در مدیریت پیامدهای روانی ناشی از تبعیض کمک کند. ایجاد فرهنگ تنوع و شمول در محیط کار، منجر به پذیرش و احترام به تفاوتها میشود. سازمانها باید به ارتقای تنوع در تیمهای خود و ایجاد فرصتهای برابر برای همه کارکنان توجه کنند. همچنین باید بهطورمستمر بر آثار سیاستها و برنامههای خود نظارت و ارزیابیهای منظم از فضای سازمانی و بازخورد کارکنان دریافت کنند. این ارزیابیها میتواند به شناسایی مشکلات و بهبود فرآیندها کمک کند. برای کاهش حس تبعیض در بین کارکنان، میتوان سیستمهای پاداش و پاداشدهی را براساس عملکرد و شایستگی ایجاد کرد که به بهبود رضایت شغلی و انگیزه نیروها کمک کند. با این راهکارها، سازمانها میتوانند به کاهش اثرات منفی تبعیض در محیط کار کمک کرده و رفاه روانی و اجتماعی کارکنان خود را ارتقا دهند. ایرنا