سالمندان؛ سرمایههای پنهان جامعه
درگذرزمان، ساختار خانوادهها تغییرات قابلتوجهی را تجربه کرده است؛ در گذشتههای نهچنداندور، خانوادهها گستردهتر و چندنسلی شکل میگرفتند. درایننوع خانوادهها، پدربزرگها و مادربزرگها در کنار والدین و فرزندان زندگی و نقش مهمی در تربیت نسلهای بعدی ایفا میکردند. بزرگترها نهتنها بهعنوان نگهبانان تجربه و دانش شناخته میشدند؛ بلکه بهدلیل سنوسال و تجارب، از احترام ویژهای برخوردار بودند. دراینخانوادهها، تصمیمات مهم بهویژه درزمینه تربیت فرزندان با مشورت بزرگترها اتخاذ میشد و حضور آنها بهعنوان سرمایههای پنهان جامعه، باعث غنای فرهنگی و اجتماعی خانواده میشد اما باگذشتزمان و تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، خانوادهها بهسمت کوچکترشدن و زندگیهای ماشینی پیش رفتهاند و اکنون، پدربزرگها و مادربزرگها بیشازهرزمان درمعرض تنهایی و انزوا قرار دارند.
جواد افتخاری: با کاهش تعداد اعضای خانواده و افزایش مشغلههای روزمره، فاصله بین نسلها بیشتر شده و ارتباطات انسانی کاهش یافته است بهطوریکه در دنیای امروز، گاهی هفتهها یا حتی ماهها میگذرد و نسل جوان بهبهانه مشغلههای کاری و زندگی روزمره از سرزدن به بزرگترها غافل میشوند. این غفلت نهتنها به آسیبهای روحی و روانی برای سالمندان منجر میشود، بلکه میتواند باعث تضعیف پیوندهای خانوادگی و اجتماعی نیز شود. تنهایی سالمندان بهویژه در جوامع شهری، میتواند به مشکلات جدیتری منجر شود. احساس انزوا و بیکسی در میان بزرگترها، میتواند تأثیرات منفی بر سلامت روانی و جسمانی آنها بگذارد. اینوضعیت بهویژه در دوران بحرانها و بحرانهای جهانی مانند پاندمیها خود را نشان داده و نیاز به توجه و حمایت از این قشر را بیشازپیش نمایان میکند. طبق آمارهای موجود، در ایران، روند رشد جمعیت سالمند بهطور قابلتوجهی سریعتر از بسیاری از کشورهای دیگر است. بهطورمتوسط، در سایر کشورها، جمعیت سالمندان حدود ۱۰۰ سال طول میکشد تا دوبرابر شود، اما در ایران اینروند هر ۲۰ سال یکبار رخ میدهد. براساس پیشبینیها تا سال ۱۴۳۰، جمعیت سالمندان در ایران بهطور چشمگیری افزایش خواهد یافت و دراینمیان، استانهایی مانند خراسانرضوی بهویژه درمعرض این تغییرات قرار دارند. عباس عابدی؛ جامعهشناس بر اهمیت توجه به توانمندسازی و سلامت روانی این قشر تأکید و تصریح کرد: باید به توانمندسازی، شادی و نشاط سالمندان توجه داشت و از تجربیات آنان استفاده کرد. وی یکی از چالشهای اصلی دراینزمینه را بیتوجهی به سالمندان و عدم بهرهبرداری از تجربیات آنها دانست و اظهار کرد: بسیاری از سالمندان درحالحاضر در مراکز نگهداری شبانهروزی زندگی میکنند، جاییکه برخیازآنها بدون سرپرست و مجهولالهویه هستند. عابدی بابیاناینکه متأسفانه با یک خلأ اجتماعی و فرهنگی مواجه هستیم که میتواند به احساس تنهایی و انزوا در میان اینافراد منجر شود، اظهار کرد: سالمندانی که بهدلیل شرایط زندگی خود از حمایتهای اجتماعی کافی برخوردار نیستند، ممکن است به مشکلات روحی و جسمی دچار شوند. بیتوجهی به نیازهای سالمندان میتواند آثار منفی عمیقی بر روی جامعه داشته باشد؛ عدم احترام و توجه به این قشر میتواند به افزایش مشکلات اجتماعی منجر شود. سالمندانی که مورد بیتوجهی قرار میگیرند، اغلب احساس تنهایی و بیارزشی میکنند که میتواند به بروز افسردگی، اضطراب و سایر مشکلات روانی منجر شود. این مشکلات نهتنها بر کیفیت زندگی سالمندان تأثیر میگذارد، بلکه میتواند بهطور مستقیم بر روی خانوادهها و جامعه نیز اثرگذار باشد. این جامعهشناس تأکید کرد: توجه به سالمندان و احترام به تجربیات آنها میتواند به بهبود کیفیت زندگی این قشر و همچنین تقویت روابط بیننسلی منجر شود؛ در برخی کشورهای اروپایی، از سالمندان بهعنوان مشاوران در کنار مدیران جوان استفاده میشود و اینرویکرد میتواند به نسل جوانتر در تصمیمگیریهای مهم زندگی کمک کند. عابدی باتأکیدبراینکه ازسویدیگر، نادیدهگرفتن نیازهای سالمندان میتواند به یک بحران اجتماعی تبدیل شود، بیان کرد: با افزایش جمعیت سالمندان و عدمتوجه به نیازهای آنها، جامعه ممکن است با مشکلاتی نظیر افزایش تعداد سالمندان بیسرپرست، افزایش هزینههای درمانی و کاهش کیفیت زندگی این قشر مواجه شود. بدونشک مراقبت از سالمندان نیاز به آگاهی و فن پیچیدهای ندارد، اگر اطرافیان، افراد خانواده و فرد سالمند بعضی از نکات ایندوران را بدانند بهراحتی در کنار سایر اعضای خانواده میتوانند زندگی کنند. محمد دربان جعفری؛ مرد ۷۰ سالهای که در پارکی بههمراه دیگر سالمندان نشسته است، از کاهش توجه فرزندان به مشکلات و نیازهای سالمندان ابراز نگرانی کرد و گفت: امروزه فرزندان دیگر به دغدغههای ما توجه نمیکنند و اینامر عمدتاً ناشی از مشکلات و فشارهایی است که خودشان در زندگی روزمره با آن مواجهاند. آنها درتلاش برای تأمین مخارج و رفاه خانوادههای خود هستند و بههمیندلیل فرصتی برای رسیدگی به مشکلات ما ندارند. وی به نیازهای خاص سالمندان اشاره و اظهار کرد: این قشر از جامعه در سنین بالا به داروها و تجهیزات درمانی خاصی نیاز دارند، مانند عینک یا دندان مصنوعی ولی متأسفانه، بیمهها معمولاً هزینه ایناقلام را پوشش نمیدهند و این بار بهدوش خود ما میافتد. دربان جعفری همچنین به حقوق بازنشستگان اشاره و اظهار کرد: با وجود افزایش قیمتها، حقوق ما بسیارکم است؛ هرچند در چندسالاخیر برخی اقدامات صورت گرفته، اما همچنان به توجه بیشتری به وضعیت سالمندان نیاز داریم. وی ادامه داد: گرچه مسئولان باید شرایطی را فراهم کنند که سالمندان بتوانند در جامعه فعال باشند اما متأسفانه هیچ مکان مناسبی برای حضور ما در جامعه وجود ندارد حتی برای بسیاری از سالمندان، نبود فضاهای مناسب اجتماعی سبب میشود که ترجیح دهند در خانه بمانند و از شرکت در فعالیتهای جمعی خودداری کنند. این سالمند همچنین به نامناسببودن محیط شهری برای سالمندان اشاره کرد و افزود: ما از شهرداری و نهادهای مربوطه انتظار داریم در پروژههای عمرانی و ساخت و سازهای خود به نیازهای سالمندان توجه کنند. وی تأکید کرد: وجود امکاناتی مانند نردهها، صندلیهای راحت برای نشستن و مسیرهای هموار میتواند به سالمندان کمک کند تا بیشتر در جامعه حضور داشته باشند. نگرانیهای این قشر بهویژه درشرایطیکه جامعه بهسمت سالمندی پیش میرود، بیشتر حس میشود. با افزایش تعداد سالمندان، ضروری است که سیاستگذاران و مسئولان به نیازهای اینگروه توجه بیشتری داشته باشند و زیرساختهای لازم برای بهبود کیفیت زندگی آنها را فراهم کنند. دربان جعفری بیان کرد: اگر فرزندان بتوانند باآرامش خاطر به زندگی خود ادامه دهند و از حمایتهای اجتماعی برخوردار شوند، بهطورطبیعی میتوانند به والدین و سالمندان خود نیز توجه بیشتری داشته باشند. کسی چه میداند که وقتی پا به سن گذاشت آیا در خانه خود میماند یا در سرای سالمندان پشت پنجرهها منتظر و چشمبهراه فرزندان خود خواهد نشست. گاهیاوقات آنقدر منتظر دیدن فرزندان خود میشوند تا حتی برای یکبار هم شده به سراغشان بیایند و احوالی از آنها بپرسند که چشمانشان به راه خشک میشود ولی نمیآیند. دکتر مجتبی قائمی؛ معاون بهداشتی کاشمر گفت: درحالحاضر، حدود ۱۱ درصد جمعیت شهرستان کاشمر را سالمندان تشکیل میدهند و این آمار نشاندهنده یک روند روبهافزایش است؛ بههمیندلیل لازم است زیرساختهای بهداشتی و رفاهی متناسب با نیازهای این قشر فراهم شود. رئیس مرکز بهداشت کاشمر درادامه به خدمات ارائهشده به سالمندان اشاره و اظهار کرد: در مراکز خدمات جامع سلامت شهرستان، پروندههای الکترونیکی برای تمامی سالمندان تشکیل شده است؛ این خدمات شامل کنترل فشارخون، قندخون، غربالگری بیماریهای شایع، مشاوره تغذیه و سلامت روان بهصورت رایگان ارائه میشود. وی بر اهمیت پیشگیری در دوران سالمندی تأکید و خاطرنشان کرد: سالمندان باید بهسبک زندگی سالم توجه کنند؛ این شامل تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم، کنترل وزن و پیگیری مداوم وضعیت فشارخون و قندخون میشود. همچنین حفظ ارتباطات اجتماعی و پرهیز از انزوا از جمله عوامل کلیدی در ارتقای سلامت روان این قشر است. معاون بهداشتی کاشمر همچنین نقش خانوادهها در بهبود کیفیت زندگی سالمندان را بسیار حائزاهمیت دانست و اظهار کرد: محبت، احترام و همراهی اعضای خانواده میتواند نشاط و امید به زندگی را در سالمندان افزایش دهد. علاوهبراین، استفاده از تجربیات این قشر در تصمیمگیریهای خانوادگی حس مفیدبودن را در آنان تقویت میکند. وی بر لزوم توجه بیشتر به این قشر تأکید و خاطرنشان کرد: دیدار و ابراز محبت به سالمندان میتواند تأثیر مثبتی بر روحیه آنان داشته باشد. با تکریم سالمندان، درحقیقت ما فردای خود را تضمین میکنیم. قائمی بابیاناینکه در دودههگذشته، توجه به جوانان و رشد جمعیت باعث غفلت از برنامهریزی برای سالمندان شده است، افزود: اگر جمعیت سالمند نتواند اینمسیر را بهسلامت طی کند، هزینههایی که به جامعه تحمیل میشود چندینبرابر خواهد بود. بااشارهبهاینکه ما درحالگذار از یکنوع جامعه به نوع دیگر هستیم. اگر از امروز برای برنامهریزی برای سالمندان اقدام نکنیم، در آینده خیلیدیر خواهد بود. زهرا ترشیزی؛ روانشناس و مشاور باتأکیدبراینکه توجه به نیازهای عاطفی و اجتماعی سالمندان از اهمیت ویژهای برخوردار است، گفت: سالمندان بخشی اساسی از جامعه ما هستند.ایسنا