ریشه کمبودهای دارو کجاست؟

رقیه نوری: موضوع کمبودهای دارویی و گران‌بودن برخی از اقلام داروها دغدغه اصلی بیماران در کشور محسوب می‌شود، چالش‌هایی که در چندسال‌اخیر مطرح بوده و کارشناسان نیز هشدار می‌دهند که دراین‌زمینه در وضعیت بحرانی قرار داریم. بسیاری از کارشناسان حوزه دارو براین‌باورندکه از اصلی‌ترین دلایل گرانی دارو، افزایش هزینه مواداولیه، حمل‌ونقل و انرژی است. بسیاری از مواداولیه دارویی از کشورهای خارجی وارد می‌شوند و نوسانات ارزی باعث چندبرابرشدن هزینه‌ها می‌شود. کارخانه‌ها نیز برای جبران این هزینه‌ها قیمت نهایی دارو را افزایش می‌دهند. بیش از نیمی از مواداولیه دارویی در بسیاری از کشورها وارداتی است. این وابستگی باعث می‌شود هرگونه تحریم، محدودیت بانکی یا مشکل در حمل‌ونقل بین‌المللی، به‌سرعت باعث کمبود دارو یا افزایش قیمت شود، به‌ویژه درمورد داروهای تخصصی و بیماران خاص. البته کمبود و گرانی دارو رابطه مستقیم با نرخ ارز دارد. وقتی ارزش پول ملی کاهش می‌یابد، شرکت‌های دارویی توان خرید مواداولیه را از دست می‌دهند. حتی اگر دارو تولید شود، قیمت آن بسیاربالا خواهد بود و بیماران مجبور به پرداخت هزینه‌های سنگین می‌شوند. دربرخی‌موارد دارو در کشور موجود است، اما به‌دلیل ضعف در سیستم توزیع یا احتکار توسط برخی مراکز، دردسترس بیماران قرار نمی‌گیرد و نبود سیستم شفاف توزیع، زمینه ایجاد بازار سیاه و افزایش غیرقانونی قیمت‌ها را فراهم می‌کند. وقتی دارویی در یک کشور ارزان‌تر از کشورهای همسایه است، افراد سودجو آن‌را خریداری و به خارج قاچاق می‌کنند. این‌کار باعث کمبود داخلی و فشار بر سیستم درمانی می‌شود. درنتیجه دولت مجبور می‌شود واردات بیشتری انجام دهد که هزینه‌ها را بالا می‌برد. اگر قیمت‌گذاری دولتی منصفانه نباشد یا سود تولید کافی نباشد، شرکت‌های داخلی از تولید برخی داروها صرف‌نظر می‌کنند. این‌مسئله موجب کمبود در بازار و وابستگی بیشتر به واردات می‌شود. درنهایت بیماران آسیب‌پذیرترین قشر خواهند بود. کمبود یا گرانی دارو باعث می‌شود برخی بیماران نتوانند داروهای ضروری خود را تهیه کنند و مصرف آن‌را قطع کنند. این‌موضوع سلامت فردی را به‌خطر می‌اندازد و هزینه درمان‌های بعدی را چندبرابر می‌کند. در بیماری‌های مزمن یا اورژانسی این مشکل حتی می‌تواند مرگ‌آفرین باشد. با افزایش قیمت دارو، بیمه‌ها تحت‌فشار مالی قرار می‌گیرند و ممکن است پوشش برخی داروها را حذف کنند یا سهم پرداختی بیمار را بالا ببرند. همچنین بیمارستان‌ها برای تأمین داروی بیماران با مشکل بودجه مواجه می‌شوند و کیفیت خدمات کاهش می‌یابد. وقتی مردم بارها با کمبود دارو یا قیمت‌های غیرمنطقی مواجه می‌شوند، اعتمادشان به سیستم دارویی و تصمیم‌گیران کاهش می‌یابد. بی‌اعتمادی می‌تواند باعث نگرانی، انبارکردن دارو توسط مردم و ایجاد بحران‌های جدید شود. برای حل چالش‌ها نمی‌توان فقط به واردات مقطعی یا مُسکن‌های کوتاه‌مدت اکتفا کرد. توسعه تولید داخل، ثبات ارزی، شفافیت در توزیع، حمایت از بیماران خاص و همکاری جهانی ضروری است. تنها با برنامه‌ریزی دقیق و پایدار می‌توان کمبود و گرانی دارو را کنترل کرد. در‌پی افزایش مراجعات بیماران به داروخانه‌ها و گزارش‌های متعدد از کمبود برخی اقلام دارویی، بررسی میدانی وضعیت تأمین دارو در مراکز عرضه، ضرورت یافته. دراین‌بخش، مجموعه‌ای از روایت‌های مستند بیماران و شهروندان ارائه می‌شود که بیانگر چالش‌های موجود در تهیه داروهای ضروری، تفاوت اثربخشی میان نمونه‌های داخلی و خارجی و تأثیر نوسانات بازار بر دسترسی عمومی به خدمات دارویی است. این گزارش مردمی، تصویری واقعی از شرایط جاری در داروخانه‌ها و دغدغه‌های روزمره بیماران ترسیم می‌کند. میان قفسه‌های داروخانه‌ها، آنچه بیش از دارو به‌چشم می‌آید، نگاه‌های نگران بیماران است؛ نسخه‌هایی در دست، پرس‌وجوهایی مکرر و پاسخ‌هایی که اغلب با «نداریم» یا «فعلاً موجود نیست» آغاز می‌شوند. کمبود داروهای حیاتی، گرانی اقلام درمانی و تفاوت اثربخشی میان نمونه‌های داخلی و خارجی، تجربه روزمره بسیاری از شهروندان شده. «ساناز» یک بیمار مبتلابه‌سرطان است، وی می‌گوید: مهم‌ترین مشکل نبود دارو است. به‌دلیل داشتن بیماری مزمن، مجبور به استفاده از دارویی هستیم که به فواصل منظم باید تزریق شود. این داروها، وارداتی از هلند است. هفته پیش که برای تهیه دارو رفتم، متصدی داروخانه هلال‌احمر گفت که فقط نوع ایرانی را دارد و من هم به‌ناچار این دارو را استفاده کردم؛ متأسفانه بلافاصله بعد از تزریق این دارو دچار عوارضی شده‌ام و از موقعی که این دارو را استفاده می‌کنم؛ دستانم دچار خشکی و درد شدیدی شده است. وی ای‌کاش با وجود این عوارض، دارو جواب می‌داد اما متأسفانه تمام علائم و دردهای بیماری‌ام درحال‌بازگشت است و باید درمان خود را از ابتدا شروع کنم. گرانی دارو با بیمه تکمیلی قابل‌جبران است اما مسئله اینکه وقتی داروی اصلی که مدت‌ها استفاده می‌کردی، الآن در بازار نیست، انواع ایرانی یا مشابه، اثربخشی داروی اصلی را ندارد و اگر بخواهی آن‌را از بازار آزاد تهیه کنی، خیلی گران است. «سامان» جوانی که درگیر یک بیماری است، می‌گوید: سینوزیت شدید و آلرژی دارم و پیش‌تر از قرص «تلفست» استفاده می‌کردم که برای بیماری من بسیارمفید و مؤثر بود؛ اما حدود دوسال است نتوانسته‌ام این قرص را از داروخانه‌ها تهیه کنم و ظاهراً وجود ندارد. این قرص خارجی است و مشابه ایرانی دارد، اما اثربخشی آن به‌مراتب کمتر از نوع خارجی است، در فصول سرد سال و همچنین بهار، به‌واسطه نبودن این قرص، مشکلات زیادی را به‌خاطر آلرژی تحمل می‌کنم. «عباس» بیمار ۵۵ساله نیز می‌گوید: پیش‌دیابت دارم و باید هرروز قندم را اندازه‌گیری و کنترل کنم. قبلاً کیت‌های اندازه‌گیری دستگاه قند در داروخانه به‌وفور وجود داشت، اما مدتی است برای تهیه آن با مشکل مواجه شده‌ام. بیشتر داروخانه این کیت‌ها را ندارند و اگر هم باشد عرضه آن با محدودیت است که پاسخگوی نیاز من نیست، همین موجب شده با وجود مشکلات بیماری، مدام از این داروخانه به آن داروخانه برای تهیه این کیت‌ها بروم. «مینو» شهروندی دیگری که به دیابت مبتلا است؛ «دیابت نوع یک دارم و سال‌هاست که انسولین مصرف می‌کنم. باتوجه‌به اضافه‌وزنم باید از آمپول سماگلوتاید برای کاهش وزن و تقویت قوا استفاده کنم. قبلاً نوع خارجی حدود ۶۰۰هزارتومان بود اما اکنون نوع خارجی آن‌را اگر پیدا کنم با قیمت هشت‌میلیون باید بخرم و نوع ایرانی آن‌هم که بسیار در داروخانه‌ها کم است، با قیمت حدود دومیلیون یافت می‌شود». مهدی با داشتن ۶۰‌سال سن که مبتلابه‌آسم است و باید هرماه یک اسپری تنفسی خریداری کند، می‌گوید: «این اسپری را باید ۵۰۰‌هزارتومان خریداری کنم درحالی‌که قبلاً از ۳۰ تا ۱۰۰‌هزارتومان خریداری می‌کردم. باتوجه‌به شرایط اقتصادی واقعاً هزینه‌های دارویی بالاست و امثال من نمی‌توانیم داروهای موردنیاز خودمان را تهیه کنیم». براساس جدیدترین آمار سندیکای دارویی؛، رشد قیمت دارو کمتر از نصف میانگین صنعت است، جدیدترین داده‌های آماری نشان داد: شاخص قیمت تولیدکننده در صنعت داروسازی طی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۳، کمترین‌میزان رشد را در بین صنایع مختلف کشور داشته است. این شاخص برای دارو تنها عدد ۷۷۱ را نشان می‌دهد؛ درحالی‌که متوسط کل صنعت به ۱۳۳۱ رسیده است. براساس این آمار؛ طی هشت‌سال‌گذشته قیمت تولیدکننده در بسیاری از صنایع بیش از دوبرابر شده اما در صنعت داروسازی رشد قیمت بسیارمحدود بوده. این اختلاف قابل‌توجه نشان می‌دهد سیاست‌های کنترلی و محدودیت‌های قیمتی در حوزه دارو، مانع از تطبیق قیمت با افزایش هزینه‌های تولید شده‌اند. درواقع، درحالی‌که سایر صنایع امکان افزایش قیمت متناسب با تورم را داشته‌اند، تولیدکنندگان دارو ناچار به ادامه فعالیت با حاشیه سود پایین و گاه زیان‌ده بوده‌اند. «مهدی زمانی» یک داروساز درمورد چالش‌های کمبود دارویی در کشور می‌گوید: وقتی دارویی در سطح شهرستان، استان یا کشور با کمبود مواجه می‌شود برخی مراجعین با ارائه نسخ حاوی اقلام با تعداد بیش از نیاز یک‌دوره مصرف خود باعث بروز مشکلاتی می‌شوند. برای‌مثال هفته پیش بیماری با دو نسخه قرص «مزالازین» هر برگ نسخه شامل ۲۰۰عدد به داروخانه مراجعه کرد که ضمن تحویل یک‌نسخه به مراجعه‌کننده گفتم نسخه بعدی را هفته آینده یا از داروخانه دیگری تهیه کند اما بیمار اعتراض کرد که «من می‌بینم توی قفسه دارید و باید بدهید». اینجا سه موضوع مطرح است؛ آیا بیمار واقعاً چهارصد عدد قرص را در عرض یک‌هفته یا یک‌ماه مصرف می‌کند؟ به‌عنوان مدیر داروخانه آیا نباید موجودی قفسه خود را جهت پاسخگوبودن به تمام مراجعین مدیریت کنم؟ایرنا