آیا تعطیلات سهماهه تابستان مدارس سازنده است؟
دکتر علی اصغر شاملو
تنور گفتوگو بر سر تعطیلات تابستان، هرساله در پایان امتحانات دانشآموزان در مدارس بین بچهها و درخانوادهها بین والدین داغ و در آخر مثل همیشه بینتیجه مشخصی رها میشود. اصولا تاریخچه تعطیلات طولانی در فصل تابستان را باید در گذشتهای تاریخی درهمه کشورها جستجو کرد. در گذشته این تعطیلات طولانی بهخاطر استفاده از نیروی کار بچهها در بخش کشاورزی بهوجود آمد؛ اما امروزه بدون درنظر گرفتن شرایط متفاوت صنعتی، اجتماعی، جغرافیایی و حتی قومی همچنان درکشورهای بزرگی مانند ایران این تعطیلات اجرا شده و مشکلاتی را برای خانوادهها و دانشآموزان به وجود میآورد. در نظر بگیرید مدرسهای در منطقه چابهار و مدرسهای در منطقه اردبیل آیا شرائط اقلیمی، جغرافیایی، صنتعی، اجتماعی و قومی مشابه هم دارند؟ پاسخ حتمی خیر است که تغییرات در این بخش درحوصله این نوشته نیست. هدف ما از مطرح کردن این بحث، بررسی این مسئله است که آیا تعطیلات طولانیمدت سهماه برای بچهها سازنده است یا خیر؟ نظرات متفاوت و فراوانی دراینباره مطرح شده است. گروهی از کارشناسان، والدین و مسئولین آموزشی باور دارند که این سهماهه برای بچهها مفید و سازنده است؛ اما گروهی دیگر نظر متفاوت دارند که در این تعطیلات پشت بچهها بهقول معروف «باد میخورد» و بهسختی در مهرماه به مدرسه میروند.
بهدور از برخورد احساسی با این مسئله، اگر با این موضوع خردمندانه برخورد کنیم باید ببینم در اکثر کشورهای جهان بر پایه چه منطقی، چه مواجههای با این موضوع وجود دارد؛ چون این مسئلهایست که تقریبا برای اکثر کشورهای جهان وجود دارد. مثلا درکشوری مثل ژاپن بچهها سالیانه 240 روز به مدرسه میروند و شاید باورتان نشود که در کشور ما بچهها بدون درنظرگرفتن روزهای امتحانات 160روز در سال به مدرسه میروند و در کشور امریکا بچهها درسال 180روز به مدرسه میروند و تعطیلات کوتاه و بلندمدت بهویژه تعطیلات تابستان دشواریهای تحصیلی فراوانی را برای بچهها بهوجود میآورد.
آیا بچهها هرآنچه را که درطی سال آموختهاند در تابستان فراموش میکنند؟
آیا در طول تعطیلات امکان ازیادبردن آنچه در مدرسه آموختهایم وجود دارد؟ آیا برخی از دروس بیشتر از بقیه فَرار هستند؟ چه کاری برای جلوگیری از این امر میتوان انجام داد؟
در تابستان زمانی طولانی برای استراحت داریم و بسیاری از والدین، بچهها و مسئولین آموزشی باور دارند که تعطیلات سهماهه، ما را برای سال بعد بهتر آماده میکند. مارتین کورت؛ زیستشناس عصب میگوید که این باور اشتباه است. براساس یافتههای او تعطیلات تابستانی یکیاز دلایل اصلی توفیق کم در آموزش است. درواقع شما اگر از دانشی که آموختهاید فعالانه استفاده نکنید، میتوانید آن را از یاد ببرید. این فرایندیست که شاید درمورد آن شنیده باشیم که مثلا شیمی یا زبان خارجی را اگر استفاده نکنیم فراموش میشود. در ایران با اینکه بچهها تا مقطع دیپلم زبان انگلیسی میخوانند، اما عملا مردم ما در یک مقایسه بینالمللی در مورد توانایی زبان انگلیسی بسیار ضعیف هستند و یکی از دلائل آن، استفاده نکردن طولانیمدت از آن است. نباید فراموش کنیم که مغز ما وقتی در تعطیلات سهماهه تابستان به تمرین نمیپردازد، دو مرحله به عقب برمیگردد؛ اما آیا مغز بچههای ما به چنین استراحتی نیاز دارد؟
بهنظر مارتین کورت، این مسئله مهمیست که تعطیلات ما به شکلی باشد که مغز اصلا نگران مدرسه نباشد. امروزه این تعطیلات برای این وجود دارند که بچهها امکان فرصتهای آموزشی دیگری را هم در خارج از مدرسه داشته باشند؛ زیرا ما نباید یادگیری را تنها به آنچه در مدرسه میگذرد، بسنده کنیم. اینکه جامعه ما بسیار از نظر اجتماعی و اقتصادی، طبقاتیست و بیشتر خانوادهها امکان فرستاده بچههایشان در تعطیلات تابستان به کلاسهای متفاوت آموزشی را ندارند، واقعیت تلخیست که باید پذیرفت. گفتوگو برای یافتن تعادل بین هیچکاری انجام ندادن در تابستان یا هر از چندگاه سراغ کتابها رفتن در زمان تعطیلات نیست. مهم این است که بچهها در دوران تعطیلات تابستان باید لحظات استراحت و خوشگذرانی و تفریح هم داشته باشند. آنها باید به کاری بیشتر از استفاده ازگوشی تلفن، آی پد، بازی کردن و بیهدف وقتگذراندن، مشغول باشند. مغزآدمی، زمان گذراندهشده را به این شیوه به یاد میآورد که هرچه بهدلیل سفر کردن، وقتگذراندن با دوستان یا تجربهای جالب، روز ما سریعتر گذشته باشد، مدتزمان بیشتری در حافظه ما باقی میماند؛ اما اگر روزهایی در دوران تعطیلات ما باشند که ما هیچ کاری انجام نداده باشیم، این روزها همچون حفرهای خالی در مغز ما میماند.
اما برای این تعطیلات طولانی مدارس چه میتوان کرد که برای بچهها سازندهتر باشد. پیشنهاد میشود که 1. بچهها به اردوگاههای تابستانی فرستاده شوند 2. به فعالیتهایی مشابه اردو بپردازند.3. به کلاسهای تقویتی سال آینده تحصیلی بروند یا اگر در درسی ضعیف بودهاند، تقویت شوند 4. شرکت در کلاسهای موسیقی یا ورزشی و غیره که بچهها بتوانند تجربیات باارزشی را در کنار یکدیگر از همسن و سالان خود بهدست آورند.
با توجه به سازنده نبودن تعطیلات سهماهه تابستان در کشورهایی همچون ایران، حتی بحثها و گفتوگوهای فراوانی در اینمورد صورت گرفته؛ بهطوریکی حتی وزارت آموزش و پرورش میگوید: «تعطیلات در طول یکسال باید بهشکلی توزیع شود تا فاصله یادگیری دانشآموزان کم شود».
در پژوهشی که در بین دانشآموزان ژاپنی (تعداد روزهای تعطیلات مدارس ژاپن بسیار کم است) و دانشآموزان امریکایی صورت گرفته است؛ دانشآموزان ژاپنی معتقدند که 92درصد دروس امتحاندادهشده سال تحصیلی گذشته را در آغاز سال تحصیلی آینده بهخاطر میآورند. درصورتیکه دانشآموزان امریکایی معتقدند تنها 62درصد آموختههای سال پیش را در آغاز سال جدید بهخاطر میآورند.
کوتاه سخن؛ هرچه تعطیلات تابستانی کوتاهتر باشد و در آن مدت برای بچهها برنامههای تفریحی و آموزشی متناسب با سن و خواسته آنها برنامهریزی شود، توانایی آموختن در سال بعد آنها بهمراتب افزایش مییابد و چنین دانشآموزانی از مدرسه حالت بیزاری نخواهد داشت.