اهمیت حضور روانشناس در ورزش

آمادگی روانی در کنار آمادگی فیزیکی، یکی از فاکتورهای مهم برای شرکت موفقیت‌آمیز در مسابقات ورزشی‌ست. برای ورزشکار امروزی کافی نیست که تنها بدن فیزیکی خود را آماده کند؛ بلکه داشتن سیستم روانی با کیفیت و پایدار هم به‌اندازه آمادگی بدنی اهمیت دارد. ورزشکاران هم مانند سایر گروه‌های اجتماعی نیاز به همکاری با روانشناسان دارند. با‌وجودی‌که بسیاری بر‌این‌باور هستند که ورزشکاران تنها از بدن، دست‌ها، پاها و سرشان استفاده می‌کنند؛ و نه از فکرشان؛ اما واقعیت چیز دیگری‌ست. روانشناسی به ورزشکاران کمک می‌کند تا به اوج آمادگی برسند؛ بر ویژگی‌های شخصیتی آن‌ها تأثیر می‌گذارد و آن‌ها را در چالش‌های احتمالی پس از هر شکست همراهی می‌کند. ورزش معمولاً با حوادث، پیشامدها و دگرگونی‌هایی همراه است که بر کارکرد ذهنی ورزشکار تأثیر می‌گذارد. وظیفه یک روانشناس، بررسی و نظارت بر تأثیرات پیرامونی، اجتماعی و کنش‌های ذهنی ورزشکاران است. روانشانس همچنین وظیفه دارد که علاوه‌بر نظارت بر کارکرد فرد‌فرد اعضای یک تیم (درصورتی‌که ورزش، تیمی‌ست)، به بررسی و عملکرد پیوند بین بازیکنان با یکدیگر نیز بپردازد. برای نمونه؛ در کشورهای پیشرفته اروپایی و صاحب سبک در والیبال، بسکتبال، هندبال و فوتبال، حضور یک روانشناس، بخش جدایی ناپذیر تیم‌های مطرح آن‌هاست و درکنار مربی، تیم را همراهی می‌کند. ورزشکاران هم مانند همه افراد جامعه تحت‌تأثیر پیشامدها و حوادث زندگی دچار اندوه، افسردگی، استرس، اضطراب و دیگر مشکلات می‌شوند. امروزه با پژوهش‌های انجام‌شده، دست‌اندرکاران ورزش متوجه شده‌اند وقتی ورزشکاری دچار تشویش و درگیری ذهنی و فکری‌ست، نمی‌تواند از همه توانایی و کیفیت خود در مسابقات بهره ببرد. این مورد به‌راحتی در تفاوت کارایی ورزشکار در حین تمرین و مسابقه قابل‌مشاهده است. به‌گفته‌ دیگر؛ اگر ورزشکاری به‌هر‌دلیلی دچار تشویش و درگیر ذهنی باشد، کاهش زیادی در کیفیت به‌‌نمایش‌گذاشتن توانایی‌هایش به‌وجود می‌آید. درچنین‌حالتی نیاز به حضور و همکاری با روانشناس ورزشی احساس می‌شود تا بتواند ورزشکاران را از تشویش و درگیری دهنی آزاد کند، ارتباط مؤثر بین هم‌تیمی‌ها به‌وجود آورده و آن‌را مستحکم کند. روانشناسانی که با تیم‌های ورزشی (ورزش‌های دسته‌‌جمعی مانند فوتبال، بسکتبال، والیبال و هند‌بال و ...) همکاری می‌کنند، به ورزشکاران کمک می‌کنند که عملکرد ذهنی و فیزیکی خود را بهتر کنترل کنند و تصمیم درست‌تری در حین تمرین و به‌ویژه مسابقات بگیرند. در اینجا باید توجه کرد که هر فردی در نوع خود یک استثنا‌ست و همه مثل هم نیستند و هر ورزشکاری نیازهای مختلف و توانایی‌های متفاوتی از دیگری دارد. از‌این‌رو توجه به قابلیت‌ها و توانایی‌های فردی در ارتباط با هم‌تیمی‌های خود بسیار در نمایش فردی و تیمی آن‌ها مفید است. در ورزش‌های تیمی نه‌تنها ارایه فردی، بلکه نمایش بسیار خوب تیمی که مربی تعیین کرده است، اصل بسیارمهمی‌ست. به‌جز هم‌تیمی‌ها و خواسته و شرایط تیمی، اوضاع‌واحوال شخصی، خانوادگی و اجتماعی هم بر کارکرد فردی ورزشکار و عملکرد تیمی آن تأثیر مستقیم می‌گذارد. از‌این‌رو بررسی و درک اوضاع هر ورزشکاری به‌گونه‌ای انفرادی و تیمی به روانشناس کمک بسیار مؤثری می‌کند. اسون یوران اریکسون (Sven Göran Erikson؛ یکی از مربیان موفق سوئدی‌ست که شاید اولین مربی خارجی‌ باشد که عهده‌دار تیم ملی فوتبال انگلیس شده است. او ضمن پیروزی در لیگ‌های سوئد، پرتقال و ایتالیا تجربه بیست‌و‌هفت‌سال مربی‌گری‌اش را دراختیار تیم ملی انگلیس گذاشته است. او باور زیادی به روانشناسی دارد و می‌گوید: «من شانس زیادی برای تمرین با بازیکنان تیم ملی انگلیس نداشتم‌. آن‌ها باید در لیگ‌ها و با‌شگاه‌های خود تمرین و بازی می‌کردند. من فقط آن‌ها را در روزهای فیفا‌دی یعنی یکی،دوروز پیش از هر‌ مسابقه و در روزهای بعد از بازی‌های لیگ انگلیس؛ یعنی فقط دوشنبه‌ها در اختیار داشتم. کار زیادی نمی‌توانستم انجام دهم، به‌جز اینکه انتخاب بازیکنانم درست باشند و در حد امکان کسانی را انتخاب کنم که عادت به بازی‌کردن دارند. من برای حل این مشکل همیشه از یک روانشاس تمام‌وقت در تیم انگلیس بهره می‌بردم و برای هر بازی دستیارانی را از میان مربیان انگلیسی شاغل در باشگاه‌های مختلف به تیم ملی دعوت می‌کردم تا در کنارم باشند». اسون اریکسون ادامه می‌دهد: «کار چنین روانشناسی بسیار‌مهم است؛ چرا‌که وظیفه او یک کار تخصصی‌ست و اگر قرار است کسی به روان بازیکنان بپردازد، بهتر است که در کارش تخصص لازم را داشته باشد». او می‌گوید که امروزه در زندگی معمولی برخورد با مسائل روانی و احساسی و رفتاری افراد، بسیار بیشتر از گذشته مورد توجه قرار می‌گیرد و فوتبال و بقیه سبک‌های ورزشی هم از این مسئله مستثنی نیستند. اریکسون می‌گوید: «ما به‌عنوان مربی، کار خود را از‌نظر تکنیکی‌، فیزیکی و تاکتیکی انجام می‌دهیم؛ اما از‌نظر روانی و احساسی، تیم، نیاز به یک روانشناس ورزشی دارد؛ چرا‌که هرلحظه ممکن است پیشامدی سیستم روانی و آرامش بازیکنان را به‌هم بزند و ما به کمک یک روانشناس می‌توانیم ورزشکاران را برای چنین تغییر و دگرگونی غیر‌قابل‌پیش‌بینی آماده کرده باشیم». موارد خدماتی که یک مشاور و یا روانشناس ورزشی دراختیار یک تیم یا ورزشکاری که انفرادی کار می‌کند (تنیس باز یا شناگر) قراردهد، می‌توانند به‌ترتیب زیر باشند 1. آماده‌کردن آن‌ها برای مقابله با نگرانی و اضطراب پیش و پس از شکست 2. مدیریت خشم خود در حین مسابقه دربرابر بازیکنان حریف و پس از بازی به‌ویژه پس از شکست 3. بالابردن توانایی تمرکز روی وظیفه محول‌شده در حین تمرین و در زمان مسابقه 4. بالابردن حرمت‌نفس بازیکنان 5. پذیرش آگاهانه هدف و چرایی تعیین هدف 5. پیش‌بینی و ارزیابی پیامدهای شکست و پیروزی احتمالی 6. هر بازیکنی درگیری‌ها و مشکلات شخصی و خانوادگی هم دارد که به‌گونه‌ای ناهشیار تأثیرش را در نمایش بازیکن به‌خوبی می‌گذارد که روانشناس می‌بایستی به این پرسمان هم توجه کند. در کنار تمامی کوشش‌ها و تلاش‌های بازیکنان و مربیان‌، روانشناس تیم نباید از مشکلات، دشواری‌های خانوادگی، ویژگی‌های شخصیتی‌، انتظارات مسئولین تیم و دیگر بازیکنان، از توقعات جامعه و غیره که در مقابل مربی ایستاده‌اند، چشم‌پوشی کرد. مربی تیم، جدای از تیم نیست و او نیز می‌تواند از خدمات مشاور یا روانشناس تیم بیشترین بهره را ببرد و تیمش را به شکلی مطلوب آماده مسابقات کند. مربی به‌عنوان مسئول مستقیم نتایج بازکنان تیمش در مقابل اعضای تیم، جامعه و فدراسیونی که او را به این‌کار گماره است پاسخگو است و این پاس‌گویی تحت‌فشار بسیار‌زیادی انجام می‌شود؛ درنتیجه بدون درنظر‌گرفتن توانایی‌ها و قابلیت‌های هر مربی ورزش، سلامت فیزیکی و روانی هرمربی زیر فشار بسیار‌زیادی قرار دارد؛ به‌گونه‌ای‌که ضربان قلب مربیان به‌طور متوسط درزمان مسابقه دوبرابر زمان استراحت نشان می‌دهد. نباید اجازه داد که هیچ بازیکن و مربی به‌خاطر مشکلات شخصی و تیمی و ارتباطی و اجتماعی کیفیت کارائیش در حین تمرین و مسابقه پائین بیاید. از‌این‌رو به فدراسیون‌های ورزش پیشنهاد می‌شود که یک تیم روانشناسی را برای هر فدراسیون درنظر گرفته شود که درطول سال در کنار مربی و یا مربیان آن فدراسیون بر کارکرد و شرائط بازیکنان تیم ملی و دیگر مربیان با سرمربی همکاری کند به‌گونه‌ای که بازیکنان و مربی در یک هارمونی مطلوب به کارخود ادامه دهند. هرچند بسیاری ازمسئولین فدراسیون‌ها از چنین پیشنهاداتی استقبال لازم را نمی‌کنند؛ ولی دردنیای مدرن که بسیار ازما موفق‌تر و پیشرفته‌تر هستند؛ بی‌شک ازچنین پیشنهاداتی در عمل استقبال خوبی می‌شود.