آنچه بر انتشار کتاب کودک در سال ۱۴۰۰ گذشت
آمارهای نشر کتاب در حوزه کودک‌ونوجوان طی سال ۱۴۰۰ نشان داد به‌رغم افزایش هشت‌درصدی عناوین، شمارگان کاهش یافته است و تجدید چاپی‌ها بر چاپ‌اول غلبه یافته‌اند. کتاب کودک‌ونوجوان در دهه‌های اخیر همواره به‌عنوان یکی از حوزه‌های درخشان چه به‌لحاظ کیفی و چه ازنظر کمی در حوزه فرهنگ مطرح بوده است. معرفی نویسندگان و شاعران جوان و مؤلفانی که حرفی برای گفتن دارند، سبب شد تا حوزه ادبیات کودک‌ونوجوان در ایران پس‌ازانقلاب رشد چشمگیری داشته باشد؛ حوزه‌ای که همواره به‌عنوان یکی از ظرفیت‌های نشر ایران برای حضور در بازارهای بین‌المللی کتاب نیز مطرح است و تاکنون توانسته موفقیت‌های قابل‌تأملی را کسب کند. باوجوداین، نشر کودک‌ونوجوان نیز در سال‌های اخیر به‌تبع اوضاع نابسامان صنعت نشر از روزهای طلایی و رشد خود فاصله گرفته و امروز با مشکلات خرد و کلان متعددی روبه‌روست. کتاب کودک که در دهه 60 و اوایل دهه 70 با شمارگان ۲۰۰۰۰نسخه منتشر می‌شد، دراین‌سال‌ها در خوش‌بینانه‌ترین حالت بر مدار ۲۰۰۰نسخه می‌چرخد. افزایش قیمت کتاب ازیک‌سو، تغییر سبک زندگی کودکان امروز و علاقه‌مند و وابسته‌شدن به ابزارهای جدید اطلاع‌رسانی مانند گوشی‌های همراه سبب شده کتاب بیشتر از هر زمان دیگری از سبد خانواده‌ها خارج شود. رشد روزافزون ترجمه‌ها در بازار کتاب کودک‌ونوجوان و درادامه، کاهش کیفیت کتاب‌های تألیفی به‌دلیل شرایط نامناسب اقتصادی ناشران موجب شده است ما در سال‌های پایانی دهه 90 فاصله معناداری از دوران رشد دهه‌های 70 و 80 داشته باشیم، این‌مهم در ادبیات نوجوان بیشتر خود را نشان می‌دهد. اگرچه این کاهش در تعداد عناوین خود را نشان نمی‌دهد و ما هرسال شاهد افزایش تعداد عناوین هستیم اما به‌باور نویسندگان و کارشناسان این‌حوزه در کمیت بسیار خود را نشان داده است. براساس آمارهای موجود در خانه کتاب و ادبیات ایران در سال گذشته (1400) ۱۶۸۴۶عنوان کتاب کودک‌ونوجوان منتشر شده که ازاینمیان ۱۰۱۷۱عنوان تألیف و ۶۶۷۵عنوان ترجمه بوده است. ناشران تهرانی ۱۲۸۵۰عنوان کتاب کودک‌ونوجوان و ناشران شهرستانی ۴۰۲۶عنوان منتشر کرده‌اند. شمار کتاب‌های چاپ‌اول ۷۵۵۵عنوان و شمار تجدیدچاپیها ۹۲۹۰عنوان بوده است. نکته جالب‌توجه دراین‌میان غلبه تجدیدچاپیها بر چاپ‌اولی‌ها در حوزه کوک و نوجوان است. به‌خلاف نشر عمومی که ناشران ترجیح داده بودند بیشتر به چاپ‌اول بپردازند، در حوزه کودک‌ونوجوان مسائل اقتصادی ناشران را متمایل به تجدیدچاپ کرده؛ زیرا در هزینه‌های طراحی جلد و تصویرگری صرفه‌جویی خواهد شد. نگاهی به آمارهای نشر کودک‌ونوجوان در سال 1400 نشان می‌دهد میانگین شمارگان کتاب دراین‌حوزه ۱۸۷۶نسخه بوده و همچنین میانگین قیمت کتاب نیز ۳۵۶۰۰تومان است. مقایسه آمارهای نشر کتاب در سال 1400 با سال ماقبل‌آن نشان می‌دهد که انتشار کتاب حدود هشت‌درصد افزایش داشته و درعین‌حال فاصله کمتری بین کتاب‌های منتشرشده چاپ‌اول و تجدیدچاپ در سال 99 نسبت به سال 1400 دیده می‌شود. تفاوت معنادار میان تألیف و ترجمه نیز در سال 1400 بیشتر شده است: در سال 1400 با یک فاصله حدود ۴۰۰۰عنوانی بین تألیف و ترجمه مواجه هستیم؛ درحالی‌که در سال 99 این فاصله کمتر از ۳۰۰۰عنوان است. میانگین شمارگان کتاب در سال 1400 در حوزه کودکان‌ونوجوانان اما با کاهش هشت‌درصدی نسبت به سال 99 روبه‌رو بوده است. کاهش شمارگان پدیده‌ای جدی در یک‌دهه‌گذشته در نشر به‌شمار می‌رود که امروز تبدیل به یک معضل شده. عوامل متعدد اقتصادی و فرهنگی در کاهش شمارگان کتاب دخیل هستند که مهم‌ترین آن‌ها ضعیف‌بودن بنیه اقتصادی نشر و کاهش سرانه مطالعه است. مقایسه میانگین قیمت کتاب در دوسال 1400 و سال ماقبل‌آن نیز نشان می‌دهد قیمت کتاب کودک با افزایش 45درصدی در سال 1400 روبه‌رو بوده است. این افزایش قیمت در سال‌های اخیر موجب آب‌رفتن سهم کتاب از سبد خانوار شده است. اگر وضعیت نشر کتاب خارج از گروه سنی را درنظر بگیریم؛ باید گفت که وضعیت نشر در سال‌های اخیر بغرنج‌تر شده. اگر قبلاً مشکلات اقتصادی سایه سنگینی بر سر نشر فروآورده بود، حالا کرونا چندسالی‌ست معادلات این‌حوزه را بر هم زده و مهم‌ترین آوردگاه ناشران یعنی نمایشگاه کتاب را نیز از آن‌ها گرفته است. بااین‌حال آمارهای نشر نشان می‌دهد که ناشران تلاش کرده‌اند روند رو‌به‌انتشار کتاب در ایران را با وجود همه معایب و محسناتی که دارد حفظ کنند و در مقابل مشکلات اقتصادی را با کاهش تعداد نسخه‌ها جبران کنند. ازاین‌روست‌که شمارگان کتاب هرسال و هرماه در ایران آب می‌رود و قیمت‌ها روبه‌افزایش می‌روند. طبق آمارهای رسمی خانه کتاب در سال گذشته ۱۰۳۸۰۵عنوان کتاب منتشر شده که ازاینمیان ۷۵۰۷۰نسخه تألیف و ۲۸۷۳۵عنوان ترجمه بوده است. این‌رقم در‌مقایسه‌با بازه زمانی مشابه؛ یعنی 1399 حدود هشت‌درصد رشد داشته است. شمار کتاب‌های چاپ‌اول سال گذشته نیز ۶۴۹۹۳عنوان و تجدیدچاپیها ۲۸۷۹۰عنوان بوده است. شمارگان کل کتاب‌های منتشره در سال گذشته نیز ۱۱۲۵۱۷۳۸۳نسخه بوده است. میانگین شمارگان نیز ۱۰۸۳نسخه به ثبت رسید است. البته باید توجه داشت که این میانگین براساس خوداظهاری ناشران است و آمار چندان‌دقیقی برای محاسبه شمارگان کتاب وجود ندارد. میانگین قیمت کتاب در سال گذشته نیز ۵۷۷۰۰تومان بوده است که در‌مقایسه‌با سال ماقبل‌آن 27درصد رشد را نشان می‌دهد./ تسنیم