«تغییر الگوی کشت» و «مدیریت منابع آب»؛ راهکاردوگانه رفع چالش آب جنوب
طی سال اخیر کشور با چالش کم آبی مواجه شده است. چالشی که از مدیریت نامناسب منابع آب، خشک‌سالی، کم‌توجهی به الگوی کشت، کشاورزی سنتی و… نشأت گرفته است و تا‌به‌امروز نیز دامن بسیاری از استان‌های کشور را گرفته است. جنوب کشور نیز بیش از همه استان‌های این سرزمین با مشکلات ناشی از چالش آب مواجه است و اغلب استان‌های منطقه جنوب با تبعات ناشی از کم آبی مواجه هستند. به‌گزارش مهر؛ نمایی از وضعیت منطقه جنوب کشور مورد بررسی قرار گرفته است که بخش‌هایی از آن را می‌خوانیم.
فارس: آب مدیریت نمی‌شود
در سال زراعی سال گذشته بارندگی در استان فارس نسبت به مدت مشابه بسیار پایین بود؛ به‌گونه‌ای که بر‌اساس یک مدل ۲۰ساله بارندگی‌ها ۴۰درصد کاهش داشته است. در‌حال‌حاضر ۸۰۰ روستای این استان از مجموعه دو هزار روستا که بالای ۲۰نفر خانوار جمعیت دارند، مستعد تنش آبی هستند؛ علاوه‌بر‌این ۸۰ شهر استان نیز با مشکلاتی در حوزه تأمین آب روبهرو هستند. پدر علم آب‌شناسی ایران و استاد دانشگاه شیراز با‌اشاره‌به وضعیت بغرنج منابع در استان فارس به ارائه راهکاری علمی برای برون رفت از این مشکلات پرداخت و گفت: «در‌حال‌حاضر در تمام دنیا به‌ازای هر یک‌متر‌مکعب آب به‌طور متوسط یک‌هزار و ۲۰۰گرم ماده خشک برداشت می‌شود که متأسفانه در ایران و فارس این‌گونه نیست». عزت‌الله رئیسی افزود: «بر‌اساس آخرین آمار و اطلاعاتی که از کشور و استان فارس در دست است به‌ازای هر یک‌متر‌مکعب آب در کشور ماه ۸۰۰گرم ماده خشک برداشت می‌شود که این در‌مقایسه‌با آمار کشوری بسیار کمتر است و نیاز به اصلاح دارد». این پژوهشگر با‌تأکید‌بر‌اینکه باید حداقل استانداردهای جهانی در مدیریت مصرف آب در کشور ما و استان فارس رعایت شود، ادامه داد: «برای رسیدن به نقطه مطلوب باید حداقل متوسط را افزایش بدهیم، اگر این ۸۰۰گرم به یک‌هزار و ۲۰۰گرم ماده خشک که متوسط جهانی است برسد، به‌طور‌حتم توفیقات زیادی در مدیریت منابع آب حاصل می‌شود». محمد‌جعفر ناظم‌السادات با‌اشاره‌به‌اینکه بررسی جمعیت تمام کشورهای دنیا قبل از انقلاب صنعتی نشان می‌دهد که جمعیت در جاهایی که میزان بارش بالا بوده، زیاد است، ادامه داد: «بر‌اساس آمار ۴۰درصد از جمعیت جهان در کشورهای جنوب شرق آسیا از جمله هندوستان، چین و … هستند که این امر نشان می‌دهد در جاهایی که بارندگی زیاد است جمعیت بالاست». به‌گفته وی؛ یکی از راه‌های اساسی برای برون‌رفت از این معضل کمک‌گرفتن از گروه‌ها مختلف و کاهش کشت محصولات کشاورزی آب بر است که فقط از طریق فرهنگ سازی و کمک گرفتن از مردم محقق می‌شود.
اصفهان: کاهش مصرف راهکار مقابله با چالش آبی
هر‌چند هر‌روز به چالش‌ها و بحران‌های خشکی زاینده‌رود به‌عنوان اصلی‌ترین رودخانه فلات مرکزی ایران اضافه می‌شود؛ اما تمهیدات اندیشیده شده برای کنترل این بحران حرکت لاکپشت گونه دارد و راهکاری که تاکنون اجرا شده تنها به‌عنوان مسکنی التیام‌دهنده مقطعی چالش‌های بحران آب در اصفهان بوده است. از‌این‌رو برخی از متخصصان راهکارهای کوتاه مدت، بلند‌مدت و میان‌مدت را پیشنهاد می‌دهند تا بتوان بحران آب را در اصفهان کنترل کرد و آیندگان نیز بتوانند از حیات زاینده رود استفاده کنند. جهانگیر عابدی کوپایی (رئیس پژوهشکده آب و آبفای دانشگاه صنعتی اصفهان) گفت: «آنچه در استان اصفهان اتفاق افتاده این‌است‌که مصارف ما بیشتر از داشته‌های آبی‌مان است، از سویی باید توجه داشت با شرایط فعلی کشور نمی‌توان به هیچ‌یک از بخش‌هایی که مصرف آب دارند اعلام کنیم که امکان تأمین آب را برای آن‌ها نداریم. اصفهان در همه زمینه‌های صنعتی، کشاورزی، محیط زیست و شرب نیاز دارد و در شرایطی که با کمبود آب روبهرو هستیم باید در همه بخش‌ها به یک میزان کاهش مصرف را داشته باشیم و تاکید ما این‌است‌که محیط زیست ما که در‌این‌حوزه منظور تالاب گاوخونی‌ست، حداقل‌های تخصیص شورای عالی آب کشور را دریافت کند که این اقدام در زندگی انسان‌ها و موجودات زنده در مسیر آن تأثیر بسزایی دارد». وی عنوان کرد: «بازچرخانی آب در صنایع از مهم‌ترین اقداماتی‌ست که می‌توانیم برای کاهش مصرف آب در صنایع دنبال کنیم، طی سال‌های اخیر صنایع به‌سمت بازچرخانی آب رفته‌اند و استفاده از پساب را در دستور کار قرار داده‌اند و این نقطه قوتی برای ما‌ست».
بوشهر: لزوم استفاده از پساب شهری
استان بوشهر به کمبود جدی منابع آبی روبهرو است و حدود ۹۰درصد از آب شرب مصرفی این استان از طریق استان‌های همجوار تأمین می‌شود. این استان در‌زمینه آب کشاورزی و آب صنعتی نیز با کمبودهای جدی روبهرو است و بخش عمده منابع آب زیرزمینی این استان در وضعیت بحرانی قرار گرفته است تا آینده مبهمی در انتظار باغات و مزارع این استان باشد. متخصص حوزه آب استان بوشهر و دکترای مدیریت منابع آب گفت: «یکی از مهم‌ترین، اساسی‌ترین و اصولی‌ترین راهکارها در مدیریت منابع آب که سیاست‌گذاری کلان کشور آن را مد نظر قرار نداده است، مدیریت تقاضا به جای مدیریت تأمین آب است». جابر مظفری‌زاده بیان کرد: «همه هم و غم مسئولان حوزه آب و کشاورزی کشور روی این‌است‌که به‌هر‌صورتی آب را تأمین کنند برای مصارف مختلف؛ از شرب تا صنعت و کشاورزی. ولی روی مدیریت تقاضا تقریباً هیچ تمرکزی در کشور نداریم و باید روی مدیریت تقاضا تمرکز شود تا منابع آب را حفظ کنیم». وی ادامه داد: «بی‌توجهی به مطالعات آمایش سرزمین یکی دیگر از مسائلی است که باعث شده صنایع در مناطق غیرمناسب جانمایی شده و توسعه یابند که موجب هدررفت آب می‌شود که باید بازنگری جدی صورت گیرد». وی عنوان کرد: «بخش اعظم آب مصرفی در بخش کشاورزی تبخیر می‌شود و کاهش تبخیر در بخش کشاورزی از راهکارهای مدیریت مصرف است که می‌تواند صرفه‌جویی قابل‌توجهی را در منابع آب ایجاد کند». وی افزود: «کاهش تلفات به‌ویژه در حوزه شرب از دیگر مسائلی‌ست که باید مد‌نظر قرار گیرد. ۴۰درصد هدررفت آب در شبکه‌های آب‌رسانی میزان بسیار بالایی‌ست که رفع این هدررفت باعث می‌شود هیچ کمبود آبی در حوزه شرب نداشته باشیم و نیازی به ساخت آب‌شیرین‌کن هم نیست».
خوزستان: پرداخت معوض کشت محقق شود
خوزستان همواره در تولید محصولات مختلف کشاورزی مقام اول تا سوم کشور را به خود اختصاص داده و حجم تولیدات کشاورزی آن نزدیک به ۱۷میلیون‌تُن است؛ چرا‌که ۲۱۰هزار بهره‌بردار و کشاورز در خوزستان فعالیت دارند. تابستان سال گذشته به‌دلیل خشک‌سالی و کاهش ۵۹درصدی آب ذخایر سدهای خوزستان باعث کاهش تولیدات زراعی کشاورزان خوزستانی شده بود؛ کشاورزان پایین دست حوضه کرخه حتی در زمستان ۱۴۰۰ با مشکل کمبود آب مواجه شدند و امسال نیز رودخانه کرخه دچار خشک‌سالی شده است. رئیس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان می‌گوید: «بر‌اساس گزارش سازمان آب و برق خوزستان مبنی‌بر اعلام منابع آب حوضه‌های آبریز استان به‌ویژه در چهار حوضه اصلی کرخه، کارون، دز و مارون این سازمان درخواست تدوین الگوی کشت را از سوی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان داشت». خدارحم امیری‌زاده ادامه می‌دهد: «جلسه شورای حفاظت منابع آب خوزستان با حضور معاون عمرانی استاندار برگزار و با بررسی میزان منابع آب موجود، منابع قابل‌تأمین برای کشت تابستانه تعیین شد». او تأکید می‌کند: «البته ما اعتقاد و درخواست مؤکد نسبت به تأمین معوض کشت برای کشاورزان به ویژه کشاورزان خُرد کرخه را داریم تا دولت این کمک را در‌نظر بگیرد چون معیشت مردم به‌خصوص در حوضه کرخه فقط از طریق کشاورزی تأمین می‌شود؛ چون در تابستان و زمستان سال گذشته آب مطمئن و مناسبی برای کشاورزان تأمین نشده و امسال با پرداخت معوض برای آن‌ها این خسارت‌ها را جبران کنیم».