زرشک خراسان جنوبی برای همه مردم ایران است؛
فرآوری؛ احیاگر اقتصاد زرشک ایران
خراسان جنوبی با تولید ۹۸درصد زرشک ایران رتبه نخست تولید اینمحصول را بهخود اختصاص داده درحالیکه با فرآوری و بستهبندی ۲۹درصد اینمحصول نیازمند توجه و سرمایهگذاری بیشتر برای ایجاد صنایع تبدیلی و ارزشافزوده است. بهگزارش ایرنا؛ خراسان جنوبی پایتخت انحصاری زرشک بیدانه جهان بهشمار میرود که با قدمت ۲۵۰ساله بهعنوان یکی از محصولات شاخص و مزیتدار ایناستان محسوب میشود و علاوهبر آورده اقتصادی، بخشی از هویت منطقه است. سطح زیرکشت زرشک خراسان جنوبی که از آن بهعنوان «یاقوت سرخ کویر» نیز یاد میشود، بیش از 19485هکتار است که ازاینمیزان ۵۱۲هکتار بهصورت دیم کشتشده و سالانه درمجموع بیش از ۲۲هزارتن زرشک خشک حاصل میشود. زرشک ازجمله درختچههای مقاومیست که قابلیت رشد و تولید در زمینهای کمبهره با آبشور را داراست؛ بههمیندلیل از سالیان دور در منطقه خشک و کمآب خراسان جنوبی موردتوجه قرار گرفته است؛ درنتیجه توجه بیشتر به آن، ضمن افزایش ظرفیت تولید، در حفاظت از خاک منطقه نیز میتواند مؤثر باشد. بنابر اعلام سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی بیش از ۳۸هزارخانوار بهطور مستقیم تولیدکننده زرشک هستند و ۵۰هزارخانوار مستقیم و غیرمستقیم ازاینمحل امرارمعاش میکنند. کشاورزان خراسان جنوبی بیش از ۲۰سال است که با خشکسالیهای پیاپی دستوپنجه نرم میکنند؛ اما زرشک تاکنون به عرصههای کشاورزی این دیار تشنه حیات داده و امید را در دل کشاورزان زنده نگه داشته است. برداشت زرشک از اواسط شهریورماه در خراسان جنوبی آغاز میشود که تا اواخر مهرماه ادامه دارد و پنج شهرستان ایناستان شامل قاینات، زیرکوه، درمیان، سربیشه و بیرجند بیشترین سطح زیرکشت زرشک را دارند. یکی از نکات قابلتوجه اینکه همواره چرخه تولید تا فروش زرشک بهصورت قدیمی و سنتی بوده که لازم است از این چرخه خارج و در قالبهای نوین در سطح ملی و بینالمللی معرفی شود. محصولی که علاوهبر تضمین اشتغال روستاییان و مرزنشینان، هرسال بهمیزان کم به بیش از ۳۰ کشور دنیا ازجمله روسیه، آلمان، استرالیا، اتریش، هلند، امارات متحده عربی و آمریکا صادر میشود و دراینزمینه نیاز به توجه ویژهتر دارد. بنابر اعلام مدیریت صنایع کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، درحالحاضر هشت واحد و کارخانه فرآوری زرشک با ظرفیت 4460تن در استان فعال است. همچنین ۲۸ واحد بستهبندی زرشک با ظرفیت 10440تن در خراسان جنوبی فعال بوده که برای بیش از ۱۰۰نفر شغل ایجاد کرده است. زرشک دراینواحدها به محصولاتی ازجمله شربت، آبزرشک، پوره زرشک و کنسانتره زرشک فرآوری و به استانهای همجوار و کشورهای اروپایی صادر میشود.
جشنوارهای برای تکمیل چرخه تولید
خراسان جنوبی پایتخت انحصاری زرشک جهان میزبان «جشنواره ملی زرشک» است؛ جشنوارهای که قرار است با هدف معرفی محصول و تکمیل چرخه تولید از ۲۱ تا ۲۷ مهرماه جاری در پنج شهرستان زیرکوه، قاینات، درمیان، بیرجند و سربیشه برگزار شود. استاندار خراسان جنوبی جشنواره ملی زرشک را فرصت مناسبی برای معرفی ظرفیتهای استان در حوزههای مختلف کشاورزی، گردشگری، معدنی و سرمایهگذاری دانست که باید با همافزایی و کار تیمی محقق شود. بهاعتقاد جواد قناعت ثبت جهانی چهار اثر تاریخی، طبیعی و صنایعدستی خراسان جنوبی نشان از اصالت ایناستان است اما از ظرفیتهای گردشگری بهخوبی استفادهنشده که باید بیشتر موردتوجه قرار گیرد. وی گفت: خراسان جنوبی چند محصول مزیتدار مانند زرشک، زعفران و عناب دارد که به اینمحصولات شناخته میشود و باید برای چرخه تولید تا فرآوری، بازاریابی و فروش آنها برنامهریزی صحیح داشته باشیم که یکی از اهداف مهم جشنواره ملی زرشک است. استاندار خراسان جنوبی معرفی محصول زرشک در سطح ملی و فراملی، معرفی ارزشهای دارویی و اقتصادی زرشک، توجه شرکتهای دانشبنیان و مراکز علمی به فرآوری، جذب سرمایهگذار برای توسعه صنایع تبدیلی و غذایی، تقویت معیشت کشاورزان ازطریق ایجاد ارزشافزوده و کمک به بازاریابی را از اهداف برگزاری جشنواره زرشک برشمرد. قناعت تصریح کرد: «تقویت معیشت خانواده باعث ماندگاری روستاییان در روستا و حتی مهاجرت معکوس میشود که این جشنواره باید معیشت کشاورزان را در اولویت برنامهها داشته باشد».
امرارمعاش ۵۰هزارخانوار با تولید زرشک
بنابر اعلام سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، ۳۸هزارخانوار درایناستان بهصورتمستقیم تولیدکننده زرشک هستند و ۵۰هزارخانوار مستقیم و غیرمستقیم ازاینمحل امرارمعاش میکنند. معرفی زرشک، افزایش تقاضا و قیمت اینمحصول و کمک به معیشت کشاورزان، ایجاد دغدغه بین مسئولان بهمنظور حمایت از اینمحصول ارزشمند ازجمله اهداف برگزاری «جشنواره ملی زرشک» در خراسان جنوبیست. خوشههای یاقوت سرخ هرسال با سردشدن تدریجی هوا آماده برداشت میشود و دراینروزها زرشککاران برای بهرهمندی از دسترنج خود روزهای پرکاری را سپری میکنند؛ اما دراینمیان کشاورزان و زرشککاران برای فرآوری و نگهداری زرشک با مشکلات متعددی مواجه هستند که موجب میشود سود و منفعت آنان روانه جیب واسطهگران و دلالان شود. یکی از زرشککاران روستای مهمویی بیرجند گفت: «دراینروستا بیش از ۱۰۰تن محصول زرشک اکنون در انبارها از سالگذشته مانده است که امیدواریم با قیمت مناسب و واقعی بهفروش برسد». علی براتی از معرفینشدن زرشک به بازارهای داخلی و خارجی گلایه کرد و افزود: «بهجرئت میگویم کمتر از ۱۵ استان کشور زرشک را بهطورکامل میشناسند؛ درحالیکه ۹۸درصد زرشک دنیا درایناستان تولید میشود». وی گفت: «زرشک یکی از گیاهان داروییست که ثابتشده در درمان بسیاری از بیماریها اثرگذار است؛ درحالیکه در کشور ما فقط برای زرشکپلو استفاده میشود و مردم از خواص دارویی اینمحصول بیاطلاع یا کماطلاع هستند». این بهرهبردار ادامه داد: «اگر زرشک در سبد غذایی و دارویی مردم ایران قرار بگیرد، بیشک حتی یککیلوگرم زرشک در انبارها نخواهد ماند و نیاز به همکاری و همراهی بیشازپیش رسانههای ملی داریم».
ضرورت ایجاد بارگاههای بهداشتی زرشک
براتی گفت: «ایجاد بارگاههای بهداشتی و استاندارد زرشک یکی از نیازهای زرشککاران است؛ زیرا خشککردن اصولی زرشک میتواند در صادرات اینمحصول تأثیر بسزایی داشته باشد. هرقدر بهسمت فرآوری و بستهبندی اینمحصول برویم درآمد آن چندینبرابر میشود؛ زیرا خامفروشی محصول سود چندانی ندارد». زرشککار بیرجندی گفت: «تازهخوری زرشک بهعنوان میوه میتواند با معرفی خواص غذایی و دارویی آن به مردم از بار محصول در انبارها کم کند». بهگفتهوی؛ اکنون قیمت زرشک با گرانی نهادههای کشاورزی، تورم بازار و دستمزد کارگر تناسب ندارد و فروش آن برای زرشککار بهصرفه اقتصادی نیست. براتی افزود: «سالگذشته مراکز زرشک بهمدت یکهفته زرشک را از کشاورزان با قیمت بالاتر خریداری کردند که از ۱۰ تا ۱۵هزارتومان قیمت زرشک را افزایش داد اما بعدازآن دوباره قیمت افت کرد؛ درنتیجه خرید زرشک ازسوی دولت باید طی یکماه تا یکماه و نیم که فصل برداشت است، ادامه یابد». وی گفت: «بااینکه ۹۸درصد زرشک ایران در خراسان جنوبی تولید میشود؛ اما هنوز شرکت تعاونی و اتحادیهای برای قیمتگذاری، فروش و ارسال محصول از ایناستان به سایر نقاط کشور نداریم و تعیین قیمت آن بهدست دلالان خارج از استان است».
لزوم تفاوت قیمت بین زرشک ارگانیک و ناسالم
زرشککار نمونه و اولین تولیدکننده سالم زرشک در خراسان جنوبی هم معتقد است که باید بین قیمت زرشک سالم و ناسالم تفاوت باشد تا تولیدکنندگان اینمحصول بهسمت تولید سالم و ارگانیک تشویق شوند. حبیبه آلمانی مهمویی افزود: «برای تولید محصول سالم زرشک با همکاری و راهنمایی مهندسان و پژوهشگران کشاورزی، محصول بهصورت ارگانیک و بیاستفاده از کودهای سمی تولید میشود و بعدازتولید، محصول در آزمایشگاه موردسنجش قرار میگیرد. پرداخت تسهیلات بهموقع به کشاورز موجب میشود که زرشککار مجبور نشود محصول خود را روی درخت به دلالان بفروشد بلکه با برداشت و انبار کردن بهداشتی آن میتواند در موقع مناسب با قیمت بهتر از سود آن بهره ببرد». تولیدکننده یادآور شد: «در خرید زرشک باید بین عرضهوتقاضا تناسبی وجود داشته باشد که نیاز است دراینزمینه چارهاندیشی شود»؛ اما معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار خراسان جنوبی از زرشک بهعنوان یکی از حوزههای مغفول مانده در خراسان جنوبی نام برد و گفت: «سه اولویت اقتصادی طرحریزیشده برای زرشک درحالحاضر توجه به فرآوری، سرمایهگذاری در حوزه صنایع غذایی با محوریت زرشک و ایجاد زمینههای صادراتی اینمحصول است». جواد اشرفی بااشارهبه معضل خامفروشی محصولات مزیتدار استان افزود: «لازم بود نگاه علمی و توجه همهجانبه به اینمحصولات داشته باشیم که دراینراستا برای برگزاری جشنواره ملی زرشک برنامهریزی شد». معاون استاندار خراسان جنوبی به تشکیل کمیتههای تخصصی برای برگزاری این جشنواره اشاره و تصریح کرد: «اینبرنامهها محدود بهمدت کوتاه جشنواره نخواهد بود و مشکلات زرشک بهطورمستمر پایش خواهد شد». وی بر افزایش ماندگاری زرشک با بستهبندی مطلوب تأکید کرد و افزود: «بهدنبال این هستیم زرشک بهصورت میوه نیز استفاده شود». جشنواره ملی زرشک با شعار «زرشک خراسان جنوبی، برای همه مردم ایران» از ۲۱ تا ۲۷ مهرماه امسال در پنج شهرستان استان خراسان جنوبی شامل زیرکوه، قاینات، درمیان، سربیشه و بیرجند برگزار خواهد شد. مراسم افتتاح این جشنواره روز پنجشنبه ۲۱ مهرماه در روستای هدف گردشگری افین شهرستان زیرکوه با حضور جمعی از مسئولان کشوری، صاحبنظران و تولیدکنندگان برگزار میشود.