روانشناسی
مهمترین علت «تیک» در کودکان
شکوفه رادفر
تیک عصبی کودکان (Nervous tics of children) مجموعه جنبشهای عضلانیست که بهصورت سریع و ناگهانی رخ میدهد و مدام تکرار میشود. تیک عصبی در کودکان بیشتر در هنگام استرس یا اضطراب عودت کرده و سریعتر و بیشتر جنبش دارند. شایانذکراست؛ کلیه این کارها کاملاً بهصورت غیرارادی انجام میشود. انواع مختلف از تیکهای عصبی گزارش شده است که کودکان با آنها دستوپنجه نرم میکنند. این تیکها تحت اثر عوامل گوناگونی ایجاد شده و اثر بسیار بدی بر زندگی روزمره کودک دارند؛ تاجاییکه در زندگی عادی وی اختلال ایجاد میکنند. این بیماری علاوه بر کودکان در خردسالان نیز دیده میشود بهطوریکه امروزه والدین زیادی از تیک عصبی نوزادان خود شکایت داشته و به دکتر مغز و اعصاب مراجعه میکنند. مهمترین عامل تیک در کودکان ژنتیک است؛ بهطوریکه مادر مبتلا به تیک، بالاترین عامل ایجاد تیک در کودکان محسوب میشود. تیکها، حرکات و اصوات تکراری، ناگهانی، غیر ارادی، ناموزون و کلیشهای هستند که به دو نوع صوتی و حرکتی که هرکدام نیز به دو نوع ساده و پیچیده وجود دارند، تقسیمبندی میشوند. وی از تیکهای ساده صوتی، به صافکردن صدا، سرفه مکرر بدون دلیل، خرناس کشیدن و ...، نام برد و از تیکهای حرکتی ساده به پرش پلک، چشمک زدن، جمع شدن پرههای بینی، جمع شدن اطراف دهان و ... ، اشاره کرد. این تیکها میتوانند پیچیده باشند. تکرارکردن ناگهانی یک عبارت را، تیک صوتی پیچیده میگویند و درگیری بیش از یک گروه از عضلات را، تیکهای حرکتی پیچیده میگویند؛ مانند حرکات شانه، حرکات پیچیده سر و حرکات پیچیده دیگر. اگر فرد فقط تیک صوتی یا تیک حرکتی داشته باشد که در یک دوره بیش از چهارهفته و کمتر از یکسال ادامه داشته باشد، تیک گذرا نامیده میشود؛ اما اگر تیک صوتی یا حرکتی برای یک دوره پیش از یکسال وجود داشته باشد (بهشرط اینکه زیر سن ۱۸سال باشد و با ایجاد اختلال عملکرد در فرد همراه باشد) تیک حرکتی یا صوتی مزمن نامیده میشود. افراد مبتلا به این بیماری، خصوصیاتی از جمله تیکهای حرکتی متعدد، همراه با حداقل یک تیک صوتی دارند که بهطور متناوب در طول یکسال تجربه میشود. اختلال تیک توره، بیماری بسیار جدی محسوب میشود که تبعات متعددی برای فرد ایجاد میکند. این تبعات بسته به اینکه فرد در چه مقطعی از زندگیست، متفاوت خواهند بود. کودکان مبتلا به این اختلال، بهدنبال سرزنش و تحقیر، معمولاً اعتمادبهنفس پایینی دارند و با افت عملکرد تحصیلی روبهرو هستند. اگر کودکان را از محیط آموزشی جدا کنند، ممکن است کودک بهسمت افسردگی و اضطراب پیش برود، این کودکان برای ماندن در کنار همسالان خود ممکن است به رفتار خشمآمیز نیز متوسل شوند. مهمترین عامل در بروز این اختلال، ژنتیک است. مادر مبتلا به تیک، بالاترین عامل ایجاد تیک در کودکان محسوب میشود. ژنتیک، عامل مهمی در انتقال بسیاری از بیماریهاست. بهنظر میآید که در سیر تکامل کودک، در ناحیهای از مغز (عقدههای پایهای) تفاوتی ایجاد شود که فرد را مستعد ابتلا به انواع تیک گرداند که در شرایط پراسترس بروز پیدا میکند. یکی دیگر از عوامل ابتلا به تیک، عفونت استرپتوکوک گروه A (گلودرد چرکی) است. توصیه میشود؛ اگر کودکونوجوان بلافاصله بعد از ابتلا به گلودرد چرکی، دچار رفتارهای وسواسگونه یا انواع تیک شدند، حتماً به متخصص اطفال یا روانپزشک مراجعه کنند. عوامل پراسترس و تنشزا، نیز بهعنوان دیگر علل ایجادکننده تیک، هستند. اگر کودک درمعرض استرس قرار بگیرد، مانند تولد فرزند دیگر، تغییر محل سکونت، تغییر محل مدرسه و اتفاقات استرسزای دیگر، احتمال بروز تیک وجود دارد. تب مادر در دوران بارداری، استرس مادر در این دوران، ابتلای مادر بادرار به بعضی از عفونتها بهخصوص آنفلوآنزا و شرایط زایمان و تولد کودک نیز، از جمله دیگر دلایل ابتلا کودکان به تیک است. اولین اقدام، آرامنگهداشتن محیط است؛ چراکه محیط بدون استرس مهمترین راه درمان است؛ البته درمان دارویی و روانشناختی برای این کودکان نیز الزامیست، بهخصوص درمورد تیکهایی که طولانیمدت وجود داشته باشند. توصیه میشود به بازیهای رایانهای این کودکان نظارت داشته باشید؛ زیرا اگر این کودکان در هنگام بازی تحت استرس قرار گیرند، با مشکلات بیشتری مواجه خواهند شد.
فوق تخصص روانپزشکی کودکونوجوان