16 آذر؛ روز دانشجو
«روز دانشجو» در ایران به ۱۶ آذرماه اطلاق میشود. اینروز بهیاد سه دانشجو «مصطفی بزرگنیا»، «احمد قندچی» و «مهدی شریعترضوی» که هنگام اعتراض به دیدار رسمی «ریچارد نیکسون» (معاون رئیسجمهوری وقت ایالاتمتحده) و همچنین ازسرگیری روابط ایران با بریتانیا، در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۳۲ (حدود چهارماه پس از کودتای ۲۸ مرداد همانسال) در «دانشگاه تهران» کشته شدند، گرامی داشته میشود. در دهه ۱۳۲۰ و اوایل دهه ۱۳۳۰، پس از سقوط حکومت رضاشاه پهلوی و ایجاد فضای بازتر، فعالیتهای سیاسی بین دانشجویان «دانشگاه تهران» که تنها مؤسسه مدرن آموزش عالی آنزمان در ایران بود، افزایش یافت. آندوره «حزب توده» از نفوذ بسیار بین دانشجویان برخوردار بود و طبق گزارشهای مختلف؛ بیش از نیمی از دانشجویان «دانشگاه تهران» عضو یا هوادار این حزب بودند. در دوران نخستوزیری «محمد مصدق» و افزایش محبوبیت «جبهه ملی» در اوایل دهه ۱۳۳۰، محوریت این حزب در دانشگاه بهچالش کشیده شد. پس از وقوع کودتای ۲۸ مرداد، سازمانهای سیاسی تشکیلدهنده «جبهه ملی»، برای دوره کوتاهی در ائتلافی ضعیف، تحتنام «نهضت مقاومت ملی» به مقاومت سیاسی دست زدند و تظاهرات و اعتصابهای پراکندهای در پاییز همانسال در «دانشگاه تهران» و بازار (ازجمله ۱۶ مهر و ۲۱ آبان) دراعتراضبه محاکمه مصدق برگزار شد. چندهفته پس از این وقایع اعلام شد؛ روابط ایران و بریتانیا که در زمان نخستوزیری «مصدق» قطع شده بود، از سر گرفته خواهد شد و «نیکسون» برای دیدار رسمی به ایران خواهد آمد. اینموضوع بهانه لازم برای اعتراضات را فراهم کرد و در ۱۶ آذر بهسفارش «نهضت مقاومت ملی»، دانشجویان فعال به سخنرانی در کلاسها پرداختند و ناآرامی تمام محوطه «دانشگاه تهران» را فراگرفت. دولت وقت برای پیشگیری از هرگونه اقدام بعدی تصمیم به سرکوب اعتراضات گرفت. سربازان و نیروهای ویژه ارتش پس از هجوم به دانشگاه، به کلاسهای درس حمله و صدها دانشجو را بازداشت و مصدوم کردند. نیروهای امنیتی در دانشکده فنی، اقدام به تیراندازی کردند که موجب مرگ سه دانشجو (قندچی، شریعترضوی و بزرگنیا) شد. فردای آنروز، «نیکسون» به ایران آمد و دکترای افتخاری در رشته حقوق را در «دانشگاه تهران» که در اشغال مشهود نیروهای نظامی بود، دریافت کرد. ۱۶ آذر، توسط کنفدراسیون دانشجویان ایرانی خارجازکشور که مرکز اجتماع و مباحثه مخالفان «حکومت پهلوی» در خارج بود، «روز دانشجو» نامیده شد.