رویکرد پکن در قبال تهران در جنگ 12روزه

فاطمه کلانتری: با متوقف‌شدن تجاوز نظامی رژیم صهیونیستی و ایالات‌متحده به ایران، پرسش‌های بسیاری درباره عملکرد بازیگران مختلف منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در این 12روز مطرح شده؛ درهمین‌راستا، پایگاه تحلیلی Oil Price در گزارشی باعنوان «آیا چین سیاست خارجی عدم‌مداخله را برای ایران کنار خواهد گذاشت؟» نوشت: پس از حملات اخیر اسرائیل و ایالات‌متحده، ایران احتمالاً با کمک چین قابلیت‌های دفاعی و تهاجمی متعارف خود را ارتقا خواهد داد. نویسنده این مطلب با ابراز تشکیک در رفتار پکن در قبال تهران در مدت جنگ تحمیلی نوشت: با وجود مشارکت راهبردی جامع ۲۵‌ساله ایران و چین که به‌طور گسترده موردبحث قرار گرفته، مقامات چینی؛ ازجمله وزیر امور خارجه وانگ یی، باانتقاداز اقدامات اسرائیل و ابراز نگرانی درباره بی‌ثباتی منطقه‌ای، موضعی محتاطانه اتخاذ کردند: شی جین‌پینگ (رئیس‌جمهور چین) از هردوطرف خواست خصومت‌ها را متوقف کنند و چارچوب صلح چهار‌ماده‌ای پیشنهاد داد؛ بی‌‌اینکه مستقیماً اسرائیل را مقصر بداند. چین روابط اقتصادی خود با ایران را حفظ کرد اما از ارائه تسلیحات یا کمک مستقیم خودداری کرد که البته با سیاست خارجی عدم‌مداخله‌اش سازگار است. با وجود رویکرد کم‌حاشیه چین، ناظران پروازها ادعا کردند که پروازهای منظم کارگولوکس از چین به اروپا هنگام عبور از آسمان تهران «ناپدید» شدند. بعید است شرکت کارگولوکس (یک شرکت پیشرو در حمل‌ونقل هوایی بار) ریسک تحریم‌ها را برای تحویل تسلیحات به ایران صرف‌نظر از پیشنهاد‌های مالی چین بپذیرد. اگرچه روسیه به‌دلیل عدم‌ارائه سامانه دفاع هوایی اس-۴۰۰ (به چین، بلاروس، الجزایر و ترکیه فروخته شده) و هواپیماهای جنگی سوخو-۳۵ (به چین، هند، مصر و اندونزی تحویل داده شده) به ایران موردانتقاد قرار گرفت؛ اما می‌توان مسکو را به‌دلیل درگیری با ناتو در اوکراین، معاف دانست. بااین‌حال، ایرانی‌ها کمک‌های صورت‌گرفته به روسیه دراین‌جنگ را فراموش نخواهند کرد. نویسنده در ادامه مطلب ادعا می‌کند که پس از فرونشستن غبار جنگ، هیئت ایرانی احتمالاً به‌این‌دلیل‌که عملکرد خوب هواپیماها و موشک‌های چینی در درگیری اخیر پاکستان و هند را مشاهده کرده بودند راهی پکن شدند. گزارش‌ها حاکی‌ست‌که ایرانی‌ها خواستار جت جنگنده چندمنظوره چنگدو جی-۱۰ سی با قابلیت استفاده از موشک دوربرد پی‌ال-۱۵ و تجهیزات پیشرفته سامانه هشدار و کنترل هوابرد هستند. دراین‌میانه اسرائیل از چین خواست تا تهران را برای عدم‌توسعه برنامه نظامی و هسته‌ای تحت‌فشار قرار دهد؛ البته پکن به نگرانی‌های قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی حساس‌تر است. کشورهای عرب خلیج‌فارس ممکن است از اسرائیلی که بدون محدودیت عامل بی‌ثباتی منطقه‌ای است (با همدستی ایالات‌متحده) بیشتر نگران باشند تا از ایرانی که درحال‌بازسازی خود است؛ بنابراین این‌کشورها ممکن است به فروش تسلیحات توسط پکن به ایران برای حمایت از روابط بهبودیافته اخیر با تهران چراغ‌سبز نشان دهند. اگرچه چین به‌طور تاریخی به دیپلماسی اقتصادی وابسته بوده اما اگر بخواهد ادعای مشروعی برای «رهبری جهانی» داشته باشد، ممکن است مجبور شود نقش بزرگ‌تری به‌عنوان شریک امنیتی ایران ایفا کند. همه آن شعارهای «پیروزی در جنگ بدون مبارزه» عالی است اما اگر کشوری بخواهد در صدر میز جهانی قرار گیرد، گاهی باید حمایت نظامی از متحدانش ارائه دهد؛ نه‌اینکه به سند مشارکت راهبردی جامع به‌عنوان مدرکی برای اعتبار خود به‌عنوان شریکی قابل‌اعتماد اشاره کند. حمایت از ایران به حفاظت از سرمایه‌گذاری‌های ابتکار کمربند و جاده (BRI) چین در منطقه نیز مربوط می‌شود. چین ۳۹‌میلیارددلار در خاورمیانه، ۶۲‌میلیارددلار در کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) سرمایه‌گذاری کرده و ۱۱۲ پروژه در آسیای‌مرکزی درزمینه حمل‌ونقل، معدن، انرژی و تولید با تأکید فزاینده بر فناوری و زیرساخت‌های سبز تأمین مالی کرده است. آسیب به پروژه‌های BRI همچنین راهی برای مقابله با بلوک بریکس است که رئیس‌جمهور ایالات‌متحده، دونالد ترامپ را به‌شدت نگران کرده است. چین تأمین‌کننده اصلی تسلیحات پاکستان است و از ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴، ۸۱‌درصد از واردات تسلیحاتی پاکستان را تأمین کرده که شامل تانک‌های جنگی اصلی، جت‌های جنگنده، ناوچه‌ها، سامانه‌های موشکی زمین‌به‌هوا و یک کشتی جاسوسی می‌شود و ۶۳‌درصد صادرات جهانی تسلیحات چین را تشکیل می‌دهد. جوامع آسیای‌مرکزی برای متنوع‌سازی واردات تسلیحات، باتوجه‌به مشغول‌بودن فروشندگان روس در تأمین جنگ روسیه با ناتو، شروع به خرید تسلیحات چینی کرده‌اند. اخیراً نیز چین پهپادها و سامانه‌های ضدهوایی به قزاقستان و ازبکستان فروخته و ازبکستان درحال‌بررسی خرید هواپیماهای جنگی چندمنظوره JF-۱۷ ساخت مشترک چین و پاکستان است که احتمالاً ارزان‌تر و نگهداری آن‌ها آسان‌تر از گزینه‌های غربی است؛ پس چین تأمین‌کننده بالقوه تسلیحات کلیدی برای کمربند جوامع؛ از پاکستان تا ایران و سپس آسیای‌مرکزی است. اگر پکن از تعهدات سیاسی ناشی از فروش تسلیحات، حتی درصورت نبود پیمان دفاع متقابل، شانه خالی نکند، از مزایای افزایش مسئولیت‌پذیری و برآورده‌کردن انتظارات شرکای جدیدش بهره‌مند می‌شود. گام بعدی می‌تواند پیشنهاد شبکه‌ای راداری از پاکستان تا قفقاز باشد. این می‌تواند بخشی از یک سیستم بهبودیافته کنترل ترافیک هوایی منطقه‌ای باشد که به «رادارهای اولیه دولتی» وابسته است. این ترتیب می‌تواند هواپیماهای نظامی غربی؛ یعنی آمریکایی و اسرائیلی را شناسایی کرده و به ایران، پاکستان و جمهوری‌های آسیای‌مرکزی هشدار حمله بعدی را بدهد که ایمنی هوانوردی غیرنظامی منطقه را حفظ خواهد کرد. ایران ممکن است قبلاً سامانه‌های موشکی زمین‌به‌هوای چینی را تحویل گرفته باشد که ممکن است دلیل نگرانی اسرائیل باشد. ایران در اواخر دهه ۱۹۸۰ موشک‌های کروز سیلک‌وورم‌HY-۲ را از چین دریافت کرد و موشک‌های کروز ضدکشتی C۸۰۱ را نیز بعداً به‌عنوان بخشی از برنامه خود برای قابلیت ضد دسترسی/محدودیت منطقه‌ای تأمین کرد، بنابراین کمک نظامی چین به ایران در زمان درگیری، سیاست جدیدی نیست؛ بلکه احیای رویه‌های گذشته است. یک‌روز پیش از حمله اسرائیل به ایران، مجمع همکاری چین-آفریقا (FOCAC) در چانگشا، استان هونان برگزار شد. چین اعلام کرد: «معافیت تعرفه‌ای ۱۰۰‌درصدی برای تمام ۵۳ کشور آفریقایی دارای روابط دیپلماتیک با چین» اعمال خواهد کرد. نشست ژوئن FOCAC مکمل مجمع همکاری چین-آفریقا در سپتامبر ۲۰۲۴ بود که یک اجلاس سه‌سالانه است که متناوباً در چین و آفریقا برگزار می‌شود و بیش از ۵۰ رهبر آفریقایی در آن به پکن سفر کردند. دراین‌مجمع، چین متعهد به تأمین ۵۰‌میلیارددلار بودجه، ایجاد یک‌میلیون شغل، خطوط اعتباری، سرمایه‌گذاری‌ها و نیز کمک‌های نظامی شد و رئیس‌جمهور چین پیشنهاد ارتقای روابط دوجانبه با کشورهای آفریقایی به سطح «راهبردی» را داد. طی ۲۰‌سال‌گذشته، چین به شریک تجاری اصلی ۵۲ کشور از ۵۴ کشور آفریقایی تبدیل شده و با ترکیبی از سرمایه‌گذاری‌های BRI، وام‌ها، استراتژی مواد معدنی حیاتی و مشارکت رهبران ارشد، ایالات‌متحده را کنار زده و روابط تجاری به‌ارزش ۲۹۵‌میلیارددلار در سال ۲۰۲۴ ایجاد کرده که نشانه افزایش شش‌درصدی نسبت به سال قبل است. در سال ۲۰۲۳، کشورهای آفریقایی ۲۱.۷‌میلیارددلار در معاملات BRI، شامل سرمایه‌گذاری در بندرها، راه‌آهن و انرژی تجدیدپذیر در ۵۳ کشور آفریقایی دریافت کردند که چین از آن برای تأمین دسترسی به ثروت معدنی قاره و روابط تجاری که پکن را بر غرب ترجیح می‌دهد، استفاده می‌کند. در جریان جنگ اسرائیل علیه ایران، دومین اجلاس چین-آسیای‌مرکزی در ۱۷ ژوئن ۲۰۲۵ درآستانه، قزاقستان برگزار شد. رئیس‌جمهور چین با رهبران جمهوری‌های آسیای‌مرکزی دیدار کرد و دراین‌رویداد ۵۸ قرارداد به‌ارزش نزدیک به ۲۵‌میلیارددلار در زمینه‌های فناوری سبز و تولید هیدروژن، کشاورزی، زیرساخت (راه‌آهن چین-قرقیزستان-ازبکستان) و انرژی حاصل شد. چین همچنین بیش از ۲۰۹‌میلیون‌دلار برای پروژه‌های توسعه منطقه‌ای متعهد شد و طی دوسال، ۳۰۰۰ فرصت آموزشی برای کشورهای آسیای‌مرکزی و سفر بدون ویزا برای شهروندان قزاقستان و ازبکستان ارائه خواهد داد. اگرچه رهبران آفریقایی و آسیای‌مرکزی از سرمایه‌گذاری‌ها و فرصت تجاری سپاسگزارند اما ممکن است پس از مشارکت راهبردی جامع با ایران که تنها بیانیه‌های مطبوعاتی درپاسخ‌به حملات اسرائیل به‌دنبال داشت، درباره قابلیت اطمینان پکن در زمان مشکلات تردید داشته باشند. چین باید حتماً سریع عمل کند.ایرنا