رازهای تاریک نشر علمی
سعدانه طباطبایی نیا: یافتههای یک مطالعه جدید نشان میدهد که تقلب علمی تنها به کارخانههای مقالهسازی محدود نیست و شبکهای از سردبیران، نویسندگان و واسطهها راه را برای انتشار هزاران مقاله مشکوک باز میکنند. مطالعات و گزارشهای متعدد نشان میدهد تقلب علمی سازمانیافته تهدید فزاینده برای فعالیتهای علمی است. این تاحدزیادی به سازمانهایی که بهنام «کارخانههای مقالهسازی» شناخته میشوند، نسبت داده شده است ولی اخیراً مطالعهای که در نشریه PNAS منتشر شده ردپایی از فعالیتهای مرتبط با تقلب علمی را کشف کرده که فراتر از تولید مقالات جعلی است و به نقش واسطهگری و دلالی در شبکه گسترده از سردبیران نشریات و نویسندگانی میپردازد که با همکاری یکدیگر، برای انتشار مقالههای علمی از استانداردهای داوری همتا فرار میکنند. این مطالعه چگونگی ساختار و عملکرد این سازمانها را نیز آشکار میکند. این مطالعه هشدار میدهد نهادهای فعال درزمینه تقلب علمی ازجمله کارخانههای مقالهسازی، واسطهها و کارگزاران و نشریات غارتگر، بسیاربزرگ، درحالتغییر و بهسرعت درحالگسترش هستند. همچنین توانایی آنها در فرار از سازوکارها به افزایش چشمگیر تعداد مقالات جعلی منجر شده. نویسندگان این مقاله امیدوارند پرونده گسترده آنها توجهها را جلب کرده و باعث تغییر شود. این پژوهشگران کار خود را با تمرکز بر مقالات مجله PLOS ONE آغاز کردند چراکه این مجله دسترسی آسانی به دادههای کلان میدهد و تشخیص ناهنجاریها را بدون اطلاعات از پشتصحنه امکانپذیر میکند. پژوهشگران تمام مقالات این مجله را که ریترکت یا سلباعتبار شده یا در PubPeer (وبسایتی که به محققان اجازه میدهد آثار منتشره را نقد کنند) نظراتی دریافت کرده بودند، بررسی و بعد سردبیران هر مقاله را شناسایی کردند. درمجموع ۳۳ سردبیر نشریه شناسایی شدند که مکرراً به مقالاتی رسیدگی کرده بودند که بعداً سلباعتبار یا ریترکت شده یا بیشازحد انتظار موردانتقاد قرار گرفته بودند. برایمثال: ۴۹ مقاله از ۷۹ مقالهای که یک سردبیر اقدامات لازم برای انتشار آنها در PLOS ONE را انجام داده بود، سلباعتبار شده بودند. سردبیرانی که بهعنوان مشکوک علامتگذاری شده بودند، به ۱.۳درصد مقالات منتشره درایننشریه تا ۲۰۲۴ رسیدگی کرده بودند اما تقریباً یکسوم از کل این مقالات ریترکت شده بودند. اینگروه از پژوهشگران همچنین متوجه شد که این سردبیران با نرخ مشکوکی بر روی مقالات نویسندگان خاصی کار میکردند. این نویسندگان خودشان سردبیر نشریه PLOS ONE بودند و اغلب به مقالات یکدیگر رسیدگی میکردند. نویسنده اول این مطالعه میگوید ممکن است برخی از سردبیران رشوه دریافت کرده باشند اما ممکن است ایناقدامات ترتیبات و فرآیندهای غیررسمی باشد که بین همکاران انجام میشود. پژوهشگران رفتار مشکوک مشابهی را در ۱۰ نشریه منتشره توسط انتشارات هینداوی که بهدلیل فعالیت گسترده کارخانههای مقالهسازی در آن تعطیل شده، شناسایی کردند. پژوهشگرانی که موضوع کارخانههای مقالهسازی را بررسی میکنند مدتهاست متصورند سردبیران و نویسندگان مقالات همدستاند. بهگفته برخی کارشناسان؛ یافتههای جدید «شواهد قطعی» برای سوءظنها هستند. اگرچه یافتههای پژوهش اخیر، تنها همدستی سردبیران نشریات و نویسندگان مقالات را در تعداد محدودی از نشریات نشان میدهند اما احتمالاً سایر نشریات نیز تحتتأثیر قرار گرفتهاند. پایگاه ریترکشن واچ گزارش داده انتشارات Frontiers پس از کشف شبکهای از سردبیران و نویسندگانی که فرآیند داوری را با تضاد منافع اعلامنشده انجام دادهاند، شروع به سلباعتبار ۱۲۲ مقاله کرده است. اینشبکه ۳۵نفره بیش از 4000 مقاله در نشریات هفت ناشر دیگر نیز منتشر کرده که نیاز به بررسی بیشتر دارد. اینگروه پژوهشی دریافتند مشکل فراتر از شبکههای ویراستاران و نویسندگان بیوجدان است که به یکدیگر کمک میکنند. آنها آنچه را بهنظر میرسد تلاشهای هماهنگ برای ترتیبدادن انتشار دستههایی از مقالات مشکوک در چند ژورنال است، شناسایی کردند. اینگروه بیش از ۲۰۰۰ مقاله که در سایت PubPeer برای داشتن تصاویر تکراری علامتگذاری شده بودند، بررسی و متعاقباً خوشههایی از مقالات را که همه تصاویر مشترک داشتند، شناسایی کرد. اینمجموعهها از مقالات اغلب درحدود یک زمان و انتخاب محدودی از ژورنالها منتشر شده بودند. نویسندگان مطالعه میگویند دربرخیموارد یک کارخانه مقالهنویسی که به چندین نشریه نفوذ کرده، ممکن است مسئول باشد؛ اما آنها همچنین معتقدند برخی اینموارد نشاندهنده کار «دلالان» یا کارگزارانی است که بهعنوان واسطه عمل میکنند و مقالات تولید کارخانههای مقالهسازی را میگیرند و در نشریات بهخطرافتاده منتشر میکنند. این تیم به بررسی سازوکار انجمن تحقیقات و توسعه دانشگاهی (ARDA) مستقر در هند پرداخت. این انجمن خدماتی نظیر «نوشتن پایاننامه/مقاله» و «انتشار نشریه» را ارائه میدهد. انجمن ARDA در صفحه وب خود که «مجلات با ضریب تأثیر بالا» را ارائه میدهد، میگوید که ازطرف محققان با مجلات ارتباط برقرار و «تضمین میکند آنها باموفقیت در مجله منتخب آنها در پایگاه داده نمایهسازی با ضریب تأثیر بالا منتشر شوند». اینگروه پژوهشی دریافته طی چندینسال، فهرست نشریات تکامل یافته و نشریات جدیدی به آن اضافه و برخیازآنها بهدلیل رفتار مشکوک از پایگاههای اطلاعاتی حذف شدهاند. طبق نقلقولهایی که به این تیم ارائه شده؛ ARDA بین ۲۵۰ تا ۵۰۰دلار برای انتشار مقاله هزینه دریافت میکند و بهگفته ریچاردسون (سرپرست تیم تحقیقاتی)؛ این سایت از نویسندگان میخواهد مقالات خود را ارسال کنند. این نشان داد ARDA یک کارخانه مقالهسازی نیست؛ بلکه یک واسطه است. بهگفته یکی از کارشناسان؛ چنین سازمانهایی تحتپوشش ارائه «خدمات ویراستاری» در روز روشن فعالیت میکنند و اگرچه اقدامات آنها ممکن است غیراخلاقی باشد و عواقب زیادی برای علم و دانشمندان داشته باشد.مهر