برندگان جوایز نوبل 2025 دریک‌نگاه

محمدحسین رضوانی‌فرد: «آلفرد نوبل» شیمیدان، مهندس و مبتکر سوئدی در ۲۷ نوامبر ۱۸۹۵، سومین و آخرین وصیت‌نامه خود را امضا کرد. وقتی وصیت‌نامه پس‌ازمرگش باز و خوانده شد، جنجال زیادی را هم در سوئد و هم در سطح بین‌المللی ایجاد کرد، زیرا نوبل بخش زیادی از ثروت خود را برای اهدای یک جایزه گذاشته بود. نوبل در آن وصیت‌نامه تصریح کرده بود که همه دارایی باقی‌مانده‌اش باید برای اهدای جوایز به کسانی استفاده شود که درطول سال گذشته بیشترین سود را به بشریت رسانده‌اند. بخشی از متن وصیت‌نامه این بود: سرمایه‌ای که توسط مجریان وصیت‌نامه‌ام به اوراق بهادار امن تبدیل شده، صندوقی را تشکیل می‌دهد که سود آن سالانه به‌عنوان جایزه به کسانی‌که درطول سال گذشته بیشترین سود را به بشریت رسانده‌اند، می‌رسد. جوایز فیزیک و شیمی توسط آکادمی علوم سوئد، جوایز دستاوردهای فیزیولوژیکی یا پزشکی توسط مؤسسه کارولینسکا در استکهلم، جوایز ادبیات توسط آکادمی استکهلم و جایزه قهرمانان صلح توسط کمیته‌ای متشکل از پنج‌نفر که توسط پارلمان نروژ انتخاب می‌شوند، اهدا خواهند شد. آرزوی صریح من این‌است‌که هنگام اهدای جوایز، ملیت درنظر گرفته نشود، بلکه جایزه به شایسته‌ترین شخص خواه اسکاندیناویایی باشد و خواه نباشد، اهدا شود. خانواده نوبل با اهدای جایزه مخالف بودند و اهداکنندگان جایزه که خود نوبل معرفی کرده بود، از انجام‌دادن آنچه در وصیت‌نامه‌اش درخواست کرده بود، خودداری کردند. پنج‌سال طول کشید تا اولین جایزه نوبل در سال ۱۹۰۱ اهدا شود. هرسال در ماه اکتبر، برندگان جدید جایزه نوبل اعلام می‌شوند. اهدای جوایز نوبل از سال ۱۹۰۱ تاکنون ادامه داشته است، اما سال‌های زیادی هم بوده‌اند که در آن‌ها اهدای جوایز نوبل صورت نگرفته است. این‌سال‌ها عمدتاً درطول جنگ جهانی اول (۱۹۱۸-۱۹۱۴) و دوم (۱۹۴۵-۱۹۳۹) بوده‌اند. کمیته نوبل جایزه نوبل پزشکی امسال را به «مری برانکو»، «فرد رامسدل» و «شیمون ساکاگوچی» برای اکتشافات آن‌ها درمورد «ایمنی تحمل محیطی «اهدا کرد. آنان به‌خاطر اکتشافات پیشگامانه‌شان درباره تحمل ایمنی محیطی که مانع از آسیب‌رساندن سیستم ایمنی به بدن می‌شود، جایزه نوبل فیزیولوژی یا پزشکی ۲۰۲۵ را دریافت کردند. سیستم ایمنی بدن هرروز از ما در برابر هزاران میکروب گوناگون که سعی در حمله به بدن دارند، محافظت می‌کند. همه این میکروب‌ها ظاهر متفاوتی دارند و بسیاری‌ازآن‌ها به‌عنوان نوعی استتار، شباهت‌هایی با سلول‌های انسان پیدا کرده‌اند؛ بنابراین، سیستم ایمنی چگونه تعیین می‌کند که به چه‌چیزی باید حمله کند و از چه‌چیزی باید دفاع کند؟ برانکو، رامسدل و ساکاگوچی در اکتشافات بنیادی‌شان، نگهبانان سیستم ایمنی یعنی سلول‌های T تنظیمی را شناسایی کردند که از حمله سلول‌های ایمنی به بدن خودمان جلوگیری می‌کنند. ساکاگوچی در سال ۱۹۹۵ که اولین کشف کلیدی را انجام داد، خلاف جهت آب شنا می‌کرد. درآن‌زمان، بسیاری از پژوهشگران متقاعد شده بودند که تحمل ایمنی تنها به‌دلیل حذف سلول‌های ایمنی بالقوه مضر در اندام لنفاوی تیموس ازطریق فرآیندی به‌نام «تحمل مرکزی» ایجاد می‌شود. ساکاگوچی نشان داد که سیستم ایمنی پیچیده‌تر است و گروهی از سلول‌های ایمنی را که قبلاً ناشناخته بودند، کشف کرد که از بدن در برابر بیماری‌های خودایمنی محافظت می‌کنند. برانکو و رامسدل در سال ۲۰۰۱ به کشف کلیدی دیگری دست یافتند. آن‌ها توضیحی را برای این پرسش ارائه دادند که چرا یک گونه خاص از موش به‌طورخاص در برابر بیماری‌های خودایمنی آسیب‌پذیر است. آن‌ها کشف کرده بودند این موش‌ها به جهشی در یک ژن دچار هستند که آن‌را Foxp۳ نامیدند. همچنین، آن‌ها نشان دادند که جهش در معادل انسانی این ژن به بروز یک بیماری خودایمنی جدی به‌نام IPEX منجر می‌شود. دوسال پس‌ازآن، ساکاگوچی توانست این اکتشافات را به‌هم‌مرتبط کند. او ثابت کرد که ژن Foxp۳ رشد سلول‌هایی را که در سال ۱۹۹۵ شناسایی کرده بود، کنترل می‌کند. این سلول‌ها که اکنون به‌عنوان سلول‌های T تنظیمی شناخته می‌شوند، سایر سلول‌های ایمنی را رصد می‌کنند و تضمین می‌کنند که سیستم ایمنی ما بافت‌های خودمان را تحمل کند. اکتشافات این برندگان، زمینه تحمل محیطی را آغاز کرد و به توسعه درمان‌های پزشکی برای سرطان و بیماری‌های خودایمنی انجامید. همچنین، این‌امر ممکن است به پیوند موفق‌تر اعضای بدن کمک کند. چندین‌مورد از این درمان‌ها اکنون تحت آزمایش‌های بالینی قرار دارند. مری برانکو متولد سال ۱۹۶۱ در مؤسسه زیست‌شناسی سامانه‌ها» واقع در شهر سیاتل ایالت واشنگتن آمریکا مشغول‌به‌کار است. فردریک رامسدل متولد سال ۱۹۶۰ در آمریکا نیز در شرکت زیست‌فناوری «سونوما بیوتراپیکس» واقع در شهر سان‌فرانسیسکو کالیفرنیای آمریکا فعالیت می‌کند. شیمون ساکاگوچی نیز متولد سال ۱۹۵۱ در شهر ناگاهامای ژاپن درحال‌حاضر در دانشگاه اوساکا» واقع در شهر اوساکای ژاپن مشغول‌به‌تدریس است. کمیته نوبل جایزه نوبل فیزیک امسال را به جان کلارک، میشل اچ.دوورت و جان ام.مارتینز برای کشف «پدیده تونل‌زنی مکانیکی کوانتومی در مقیاس ماکروسکوپی و کوانتیده شدن انرژی در یک مدار الکتریکی» اهدا کرد. جان کلارک از دانشگاه کالیفرنیا، برکلی، ایالات‌متحده آمریکا، میشل اچ. دوورِت از دانشگاه ییل، نیوهِیوِن، کانتیکت و دانشگاه کالیفرنیا، سانتا باربارا، ایالات‌متحده آمریکا و جان ام. مارتینیز از دانشگاه کالیفرنیا، سانتا باربارا، ایالات‌متحده آمریکا جایزه نوبل ۲۰۲۵ را به‌صورت مشترک برنده شدند. آزمایش‌های آن‌ها روی یک تراشه، فیزیک کوانتومی را درعمل نشان داد. یکی از پرسش‌های بزرگ در فیزیک این‌است‌که بیشترین اندازهٔ سامانه‌ای که می‌تواند اثرهای مکانیک کوانتومی را نشان دهد، چقدر است و برندگان جایزه نوبل امسال، آزمایش‌هایی را با یک مدار الکتریکی انجام دادند که در آن توانستند هر دو پدیده تونل‌زنی کوانتومی و ترازهای انرژی کوانتیده را در سامانه‌ای نشان دهند که آن‌قدر بزرگ بود که می‌شد آن‌را در دست گرفت. مکانیک کوانتومی به یک‌ذره اجازه می‌دهد که مستقیماً از درون یک مانع عبور کند. این فرایندی است که «تونل‌زنی» نام دارد؛ اما به‌محض‌اینکه تعداد زیادی ذره درگیر شوند، اثرهای کوانتومی معمولاً بی‌اهمیت می‌شوند. آزمایش‌های این برندگان نشان داد که ویژگی‌های کوانتومی را می‌توان به‌طور ملموس در مقیاس ماکروسکوپی نیز ایجاد کرد. به‌زبان‌ساده می‌توان گفت تصور کنید که یک توپ را به‌سمت یک دیوار پرتاب می‌کنید. در واقعیت توپ از دل دیوار عبور نمی‌کند، اما در دنیای کوانتومی که ذراتی همچون اتم‌ها و الکترون‌های بسیار ریز وجود دارند، گاهی این اتفاق جادویی رخ می‌دهد؛ یعنی توپ یا همان ذره از سمت دیگر دیوار بیرون می‌آید. به چنین پدیده‌ای تونل‌زنی کوانتومی گفته می‌شود. بااین‌وجود این اتفاق برای ذرات بسیارکوچک رخ می‌دهد که ما قادر به دیدن یا لمس آن‌ها نیستیم. اکنون برنده‌های نوبل فیزیک ۲۰۲۵ با ساخت یک مدار الکتریکی موفق به ساخت سامانه‌ای شده‌اند که مشابه ذرات کوانتومی رفتار می‌کرد. این سامانه به‌اندازه‌ای بزرگ بود که می‌شد آن‌را با دست گرفت. این‌بدان‌معناست‌که آن‌ها نشان دادند، جادوی دنیای کوانتوم تنها متعلق به ذرات بسیار ریز نیست و می‌توان آن‌را در سامانه‌های بزرگ‌تر نیز به‌نمایش گذاشت. جایزه نوبل فیزیک امسال فرصت‌هایی را برای توسعه نسل بعدی فناوری‌های کوانتومی ازجمله رمزنگاری کوانتومی، رایانه‌های کوانتومی و حسگرهای کوانتومی فراهم کرده است. این کمیته، سوسومو کیتاگاوا، ریچارد رابسون و عمر یاغی را بابت تلاش‌هایشان برای توسعه چارچوب‌های فلزی-آلی، لایق دریافت جایزه نوبل شیمی دانست. سوسومو کیتاگاوا از دانشگاه کیوتوی ژاپن، ریچارد رابسون از دانشگاه ملبورن استرالیا و عمر ام. یاغی از دانشگاه کالیفرنیا برکلی آمریکا به‌دلیل توسعه نوع جدیدی از معماری مولکولی، جایزه نوبل شیمی سال ۲۰۲۵ را دریافت کردند. کیتاگاوا نشان داد که گازها می‌توانند به داخل و خارج سازه‌ها جریان یابند و پیش‌بینی کرد که می‌توان چارچوب‌های فلزی-آلی (MOF) را انعطاف‌پذیر کرد. ریچارد رابسون در سال ۱۹۸۹، استفاده از خواص ذاتی اتم‌ها را به‌روشی جدید آزمایش کرد. وی یون‌های مس با بار مثبت را با یک مولکول چهار بازویی ترکیب کرد. این مولکول دارای یک‌گروه شیمیایی بود که در انتهای هر بازو به یون‌های مس جذب می‌شد. وقتی آن‌ها باهم ترکیب شدند، به‌هم‌متصل شدند و یک کریستال منظم و جادار تشکیل دادند. این کریستال مانند الماسی بود که پر از حفره‌های بی‌شمار بود. عمر یاغی نیز یک چارچوب فلزی-آلی (MOF) بسیار پایدار ایجاد کرد و نشان داد که می‌توان آن‌را بااستفاده‌از طراحی منطقی اصلاح کرد.ایسنا