مزیتهای زنانه؛ پیشران تحول در حکمرانی آینده
رئیس مرکز زنان و خانواده شهرداری تهران بااشارهبه اهمیت احیای «مزیتهای زنانه» در حکمرانی گفت: درشرایطیکه تحولات اجتماعی، فناورانه و فرهنگی، مسیر جدیدی پیشروی حکمرانی قرار داده، توجه به پیشران زنانه میتواند نقطهعطفی در ارتقای کیفیت تصمیمسازی، مشارکت و عدالت جنسیتی در ساختار مدیریتی کشور باشد.
مریم اردبیلی در دوازدهمین نشست از سلسلهنشستهای تجلیل از بانوان حکمران بااشارهبه لزوم تقویت مباحث نظری در حوزه حکمرانی زنان اظهار کرد: ما درزمینهٔ نظریهپردازی درباره حکمرانی زنان با فقر جدی مواجه هستیم، ایننشستها میتواند به غنای نظری دراینحوزه کمک کند و چارچوبهای تازهای را برای حضور زنان در عرصههای تصمیمگیری ارائه دهد. وی بابیاناینکه بخشی از مباحث ایننشست به بررسی شاخصها و ویژگیهای حکمرانی زنانه اختصاص دارد، گفت: تا امروز بیشتر درباره ضرورت حضور زنان در حکمرانی سخن گفتهایم اما کمتر درباره تفاوتها، مدلها و مزیتهای زنانه دراینعرصه بحث کردهایم؛ لازم است ببینیم آیا زنان در جایگاههای تصمیمسازی و تصمیمگیری، علاوهبر توانمندیهای مشترک انسانی، مزیتهای ویژهای نیز بههمراه دارند یا خیر. رئیس مرکز زنان و خانواده شهرداری تهران بااشارهبه نگاه مقام معظم رهبری به جایگاه زنان در جامعه اسلامی هم گفت: فرمایش مقام معظم رهبری درباره حضور زنان در قلههای مختلف علمی، فرهنگی و مدیریتی، مبنایی جدی برای مشارکت زنان در سطوح تصمیمسازی است؛ ایشان بر استفاده از همه ظرفیتهای انسانی فارغ از جنسیت تأکید دارند و براینباورندکه زنان بهعنوان نیمی از توانمندی جامعه بشری، میتوانند نقشآفرین و اثرگذار باشند؛ البته هنوز تا تحقق کامل این نگاه فاصله داریم و باید مسیر تربیت و تجربههای مدیریتی زنان را شتاب دهیم تا بهاینجایگاه برسیم. اردبیلی بابیاناینکه نباید در تحلیل حکمرانی زنانه تنها به تفاوتهای جنسیتی پرداخت؛ تصریح کرد: اگر بیشازحد در ویژگیهای زنانه غرق شویم، ممکن است از بخش عظیم اشتراکات انسانی در حکمرانی فاصله بگیریم؛ درعینحال باید فرصتهای زنانه را شناسایی و از آنها بهنفع ارتقای کیفیت حکمرانی بهره بگیریم. وی بااشارهبه تجربههای مدیریتی زنان در شهرداری تهران هم خاطرنشان کرد: در کارگاههایی که با مدیران زن برگزار کردیم، بسیاریازآنها اذعان داشتند که زنبودنشان در مدیریت به آنها مزیتهایی درزمینهٔ تعامل، همدلی، مشارکت و استمرار بخشیده است؛ امروز در فعالیتهای داوطلبانه محلی، حدود ۸۵ درصد مشارکتکنندگان، زنان هستند و این نشانهای از ظرفیت بزرگ زنان در حکمرانی مشارکتی است. مشاور زنان و خانواده شهردار تهران بابیاناینکه ساختارهای مدرن حکمرانی، وجه انسانی و بهویژه زنانه را کمرنگ کردهاند، افزود: در الگوی دولتهای مدرن، انسان ایدئال بهعنوانمثال بهشکل مرد سفیدپوست منفعتطلب تعریف و این نگاه باعث حذف تدریجی مشارکتهای انسانی و زنانه از ساختارهای رسمی شد؛ اکنون زمان آن رسیده که دوباره وجه زنانه حکمرانی را بازشناسی کنیم. اردبیلی بااشارهبهاینکه «تحقیر و انکار مزیتهای زنانه» در دو رویکرد سنتی و مدرن موجب کاستیهای تاریخی در نقش زنان شده است، اظهار کرد: در نگاه سنتی، زنانگی محدود و فرودست تعریف شد و در نگاه مدرن، برای دستیابی به برابری، زنان مجبور شدند از زنانگی خود فاصله بگیرند؛ هر دو مسیر، وجوه زنانه را سرکوب کردهاند، درحالیکه امروز جهان دوباره به این مزیتها نیاز دارد. وی یادآور شد: قدرت زنانه در خلق تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی امروز بیش از هر زمان دیگری چشمگیر است؛ از کسبوکارهای خرد گرفته تا نظامهای مشارکتی دانش و اقتصاد توجه، همه نشان میدهند که پیشران زنانه در حال اثرگذاری عمیق است؛ اگر بتوانیم این مزیتها را درست شناسایی و بهکار گیریم، زنان میتوانند نقش مؤثری در تحول حکمرانی آینده ایفا کنند. انسیه خزعلی؛ عضو هیئتعلمی دانشگاه الزهرا(س) بابیاناینکه «حرفهای نظری بسیار گفته شده اما چالش اصلی در مرحله عمل است»؛ گفت: متأسفانه در اجرای منویات رهبری درباره تشکیل نهاد فراقوهای برای برنامهریزی جامع در حوزه زنان، هیچیکاز قوا آنگونه که باید، پایکار نیامدند. وی بااشارهبه تلاش خود برای ایجاد هماهنگی میان قوا افزود: در ابتدای کار، نامههایی به قوه قضاییه و قوه مقننه نوشتم تا مشابه ستاد ملی زن و خانواده در قوه مجریه، ستادهای متناظری ایجاد کنند و با همافزایی، مسائل زنان را بهصورت ملی دنبال کنیم؛ اما این درخواستها بیشتر در رفتوبرگشتهای اداری معطل ماند. خزعلی افزود: معتقدم که نباید نگاه ویترینی به زنان داشته باشیم؛ اینکه فقط بگوییم از زنان استفاده کردهایم، اما بهرهوری واقعی وجود نداشته باشد، ظلم به ظرفیتهای زنان است. وی بااشارهبه اصلاح ساختار مشاوران امور زنان در دستگاهها بیان کرد: در دولت سیزدهم، پست مشاوران زنان که در دولت یازدهم حذف شده بود، احیا و ارتقا یافت تا زنان در تصمیمسازیها نقش مؤثر داشته باشند. براساس مصوبه جدید، انتخاب این مشاوران باید با نظر معاونت زنان انجام شود تا تخصص، انگیزه و صلاحیت لازم داشته باشند. خزعلی بابیاناینکه تاکنون حدود ۶۰ درصد دستگاههای اجرایی این مصوبه را اجرایی کردهاند، هرچند برخی وزارتخانهها هنوز از واگذاری پستهای مشاوره زنان خودداری میکنند، افزود: مشکل اصلی ما در کشور تورم قوانین است نه فقدان آنها؛ ما قانونهای خوبی داریم، اما اجرا نمیشوند و قانون بدون اجرا هیچ فایدهای ندارد. وی بااشارهبه اقدامات معاونت زنان در اصلاح قوانین گفت: برای اصلاح قانون مدنی، کیفری و موضوعاتی مانند اجرتالمثل، شروط ضمن عقد، حضانت و ازدواج زودهنگام، از مسیرهای مختلفی اقدام کردیم تا فرایند قانونگذاری تسریع شود؛ بخشی از این اصلاحات با همکاری قوه قضاییه و شورایعالی انقلاب فرهنگی انجام شد و به نتایج عملی رسید. وی بااشارهبه نقش دولت در اجرای مصوبات افزود: در دوره اخیر، دو جلسه ستاد ملی زن و خانواده با حضور رئیسجمهور برگزار شد که شش مصوبه آن بهاجرا رسید. این درحالی است که برخی مصوبات مشابه از دهسال قبل همچنان معطل مانده بودند. خزعلی بابیاناینکه از عوامل موفقیت در حوزه زنان «پشتیبانی مقام معظم رهبری» است، گفت: رهبر معظم انقلاب درخصوص فعالیت بانوان پزشک و پرستار تأکید کردند دولت باید شرایطی ایجاد کند که زنان بتوانند هم در عرصه اجتماعی فعال باشند و هم به خانواده برسند. برهمیناساس، طرحهایی برای نیمهوقت شدن ساعات کاری زنان پزشک و پرستار در شورایعالی انقلاب فرهنگی مطرح شد. وی افزود: رهبری همواره تأکید کردهاند که با هیچگونه فعالیت زنان مخالف نیستند و حضور آنان در سطوح عالی مدیریتی، ازجمله وزارت و تصمیمگیریهای کلان، مشروط به حفظ ارزشها بلامانع است. خزعلی بااشارهبه موانع ساختاری هم تصریح کرد: تازمانیکه باور مدیران نسبت به توانایی زنان تغییر نکند، زنان نمیتوانند در عالیترین سطوح مدیریتی اثرگذار باشند؛ نگاه فرهنگی در جامعه و حتی میان خود زنان باید اصلاح شود. وی بابیاناینکه عدالت جنسیتی بهمعنای برابری مطلق نیست؛ افزود: گاهی تبعیض مثبت درراستای عدالت است؛ یعنی باید برای زنان بهدلیل نقش چندگانهشان در خانواده و اجتماع، شرایط خاصی مانند مرخصی زایمان و ساعات کاری شناور فراهم شود. وی بابیاناینکه برای برنامهریزی دقیق، باید دادههای درست داشته باشیم؛ تصریح کرد: بههمیندلیل، کمیته آمار بخشی زنان و خانواده در شورای آمار کشور به معاونت زنان واگذار و اطلسهای جامع شامل اطلس آسیبهای زنان، اطلس مدیران و اطلس زنان سرپرست خانوار طراحی شد. خزعلی اظهار امیدواری کرد که با همافزایی بیشتر دستگاهها و نهادهای غیردولتی، بتوانیم گامهای مؤثرتری برای رشد زنان و رسیدن به قلههای عدالت و کرامت انسانی برداریم. زینب نصیری؛ مشاور اجتماعی وزیر بهداشت، هم درایننشست بااشارهبه محوریت و موضوع سخنرانی خود درخصوص زنان و عقلانیت عملی، جنسیت، کارآمدی و تعهد در سیاستهای اجرایی اظهار کرد: من تلاش کردم مفاهیم مختلف را درکنارهم قرار دهم و با نگاه مددکاری اجتماعی به چالشهای حکمرانی زنان بپردازم. وی افزود: عقلانیت عملی با عقلانیت نظری متفاوت است؛ درحالیکه عقلانیت نظری انتزاعی و استدلالی است، عقلانیت عملی در شرایط واقعی مدیریت معنا پیدا میکند و زنان بهدلیل ویژگیهای انسانیشان میتوانند تعادلی میان عقل و احساس برقرار کنند. نصیری بیان کرد: این ویژگیها شامل توانایی استفاده همزمان از داده، منطق و عواطف است که باعث میشود زنان در فرآیندهای مدیریتی تصمیمهای مؤثرتر بگیرند و بدون شفافیت دادهها و شاخصهای عینی، نمیتوان ارزیابی دقیقی از کارآمدی زنان و تحقق عدالت اجتماعی داشت. مشاور اجتماعی وزیر بهداشت همچنین بااشارهبه نقش عقلانیت مراقبتی زنان گفت: زنان در تصمیمگیریهای مدیریتی پیامدهای انسانی تصمیمات خود را درنظر میگیرند و مهارتهای همدلی و میانجیگری بالایی دارند، بنابراین میتوانند تعارضات سازمانی را کاهش دهند و رضایت کارکنان را ارتقا بدهند. برنا