پروندهای برای گروه موسیقایی «رستاک»
موسیقی؛ جزئی جدانشدنی از فرهنگ است
مصطفی رفعت
همه کسانیکه پیوندی با موسیقی دارند، با نام و ترانههای آنها آشنا هستند؛ ترانههاییکه از رنگهای چشمنواز قلههای سربهفلککشیده مناطق آذریزبان شمال شرق کشور آغاز میشود، تا تازگیهای خوشایند موسیقی کرمانجی در شمال خراسان و ازآنطرف تا لهجه غمگین اعراب خوزستان و ازطرفیدیگر، با شور موسیقی بلوچی در بلوچستان ادامه مییابد. امروز، گروه «رستاک» پساز گذشت دودهه از فعالیت حرفهای خود درحوزه پژوهش و تولید موسیقی فولکلوریک، بهعنوان نماینده ایران در جشنوارههای مختلف بینالمللی حضور داشته است و علاوهبرآن، صدای موسیقی محلی ایران را در کنسرتهای مختلف بهگوش مردم اقصینقاط دنیا رسانده است. حضور در کشورهایی همچون شیلی، لهستان، ترکیه و عراق برای اجرای برنامههای مختلف، تنها گوشهایاز فعالیت «رستاک» است و اینبار، حضور اینگروه در «جشنواره جهانی موسیقی فولک داکا» در کشور بنگلادش، بهانه ای بود تا با آنان بهگفتوگو بپردازیم. سیامک سپهری «سرپرست گروه و نوازنده تار»؛ فرزاد مردی «خواننده و نوازنده سازهای ملودیک، دوتار، سهتار، قوپوز، تنبور، دهل، تنبورک، عود، دیوان»؛ بهزاد مرادی «خواننده و نوازنده تنبور، ضرب، دهل، دف، دمام، کَسِر و سازهای کوبهای»؛ یاور احمدیفر «نوازنده دف، پیپه، دایره، دهل، دیره»؛ سپهر سعادتی «نوازنده کنترباس»؛ امید مصطفوی «نوازنده تنبک، کاخن، کوزه، ضرب و تمپو، ناقاره آذری، زنبورک»؛ حامد بلندهمت «نوازنده سرنا، نیانبان، نی جفتی، دونلی، قُشمه، دوزَلِه، نیلبک، شمشال»؛ فرزاد خورشیدسوار «نوازنده دف، دهل، جیمبی، دُمدُم، دایره»؛ اکبر اسماعیلیپور «نوازنده تار، سهتار، عود»؛ دینا دوستی «نوازنده کمانچه، قیچک، کمانچه آلتو»، صبا جمالی «نوازنده قانون»، اعضای گروه «رستاک» هستند که گروه را دراینجشنواره همراهی کردند. آنچه پیشکش حضور میشود، تنها بخش کوتاهی از گفتوگوی مفصلیست که با نوازندگان مهربان اینگروه داشتهایم.
فرزاد مرادی:
گروه رستاک بهدنبال روشی نو در ارائه و بازآفرینی آثار فولک است
فرزاد مرادی؛ خواننده و نوازنده گروه «رستاک»، که بهبهانه حضور در جشنواره موسیقی فولک داکا در بنگلادش با ما به گفتوگو نشست، گفت: «گروه رستاک بهدنبال روشی نو در ارائه و بازآفرینی آثار فولک است که قابلیت برقراری ارتباط بیشتری با مخاطبان سایر فرهنگها داشته باشد». وی درادامه، دررابطهبا علت موفقیت آثار «گروه رستاک»، افزود: «ما، در بازآفرینی و تنظیم قطعات فولکلور، تمام سعی خود را میکنیم که به اصل شعر و ملودی پایبند بمانیم و این، بدانمعناستکه مخاطبان آثار رستاک که خارجاز آنفرهنگ موسیقایی زندگی میکنند، بدون استفاده از تداعی معانی شعر و تنها ازطریق شیوه تنظیم و سازبندی و نوع رنگآمیزی رستاک، با موسیقی ارتباط میگیرند». مرادی ادامه داد: «برای مثال، عزیزانیکه در سیستان و بلوچستان زندگی میکنند، با دیگرآثار گروه مثل قطعات گیلکی، لری، کردی و آذری ارتباط خوبی برقرار میکنند و دلیل آن شاید دستیابی رستاک به یک زبان مشترک موسیقایی باشد که بین اقوام ایران، جاریست». مرادی در بخش دیگری ازاینگفتوگو از تجربه حضور گروه «رستاک» در فستیوالهای بینالمللی، گفت: «اغلب گروههای شرکتکننده، درزمره گروههایی تجربی قرار میگیرند و در جستوجوی یک نگاه جدید هستند». وی بااشارهبهاینکه اینگروهها فرهنگ موسیقایی خود را به یک زبان مشترک بینالمللی نزدیک کردهاند، تصریح کرد: «معمولا فستیوالهای موسیقی همگروههایی را برای شرکت در جشنواره انتخاب میکنند که اینشاخصه مهم را داشته باشند». این نوازنده گروه «رستاک» بااشارهبهایننکته که معمولا اجراهای گروههای شرکتکننده که از کشورهای مختلف جهان دراینجشنوارهها حضور دارند را بهتماشا مینشینند، یادآور شد: «زمانیکه اجرای گروههای مختلف موسیقی را میبینیم، بهاین فکر میکنیم که هریکازاینگروهها تاچهاندازه بهاین زبان مشترک بینالمللی نزدیک شدهاند و ما کجای کار هستیم. گاه با آثار و نحوه اجرای یک گروه ارتباط خوبی برقرار میکنیم و نوع نگاهمان با گروهیدیگر متفاوت است». مرادی بااشارهبهاینکه گروه «رستاک» با قرارگرفتن دراینموقعیت، شرایط خود را نسبتبه دیگرگروههای موسیقی میسنجد و در رقابتی سالم و هنری به ارزیابی موسیقی خود میپردازد، تصریح کرد: «رستاک، سالهاست بهدنبال اینهدف بوده است تا موسیقیاش به بیانی برسد که قابلیت ارتباط با مخاطبان بیشتری را داشته باشد و این، همان روح مشترک موسیقایی بین فرهنگهای مختلف دنیاست». اینخوانند «گروه رستاک»، درادامه بااشارهبهاینموضوع که گروه «رستاک» بهدنبال بیانیست که مثلا موسیقی کرمانجهای شمال خراسان را از دایره جغرافیایی خویش خارج کند تا آذریها، بلوچها، کردها و حتی غیرایرانیها با آن ارتباط برقرار کنند، گفت: «درست است که اینموضوع کاری بسیارسخت؛ اما امکانپذیر است؛ چراکه دربین مخاطبین ایرانی هم افراد زیادی هستند که موسیقی کار میکنند و موسیقی گوش میدهند و گاها به موسیقی خارجی خاصی واکنش نشان میدهند». مرادی باتأکیدبراینموضوع که حضور گروههای باسابقه و پرازتجربه در فستیوالهای بینالمللی، باعث میشود بتوانیم به گزیدهایاز تجربیات موزیسینهای خوب دست پیدا کنیم، با سازهای مختلف آنها آشنا شویم و بازخوردهای مختلفی ازآنها بگیریم، گفت: «بازخورد مخاطبان غیرایرانی از موسیقی رستاک، برای ما بسیار مهم است؛ زیرا زمانیکه در یک جشنواره بینالمللی حضور پیدا میکنیم، ممکن است بالغبر ٢٠ گروه خوب از کشورهای مختلف درآن حضور داشته باشند و ما میتوانیم بازخورد اجرای خود را ازآنان دریافت کنیم؛ حالآنکه اگر بخواهیم اینتجربه را درقالب کنسرتهای مستقل در ٢٠ کشور مختلف انجام دهیم، باید ٢٠ سفر بینالمللی مختلف انجام دهیم. ازطرفی، در کنسرتهاییکه برای عموم مردم در کشورهای مختلف برگزار میشود، بخش بزرگی از مخاطبان، افرادی هستند که ممکن است به موسیقی، نگاه تخصصی و تجربهگرایانه نداشته باشند؛ درحالیکه در جشنوارههای مختلف موسیقی قشر خاصی از متخصصان اینرشته همواره حضور دارند». نوازنده گروه «رستاک»، فستیوالهای بینالمللی را امکانی برای آشنایی هنرمندان با فرهنگ موسیقایی کشورهای مختلف جهان دانست و گفت: «معمولا کشورهای مختلف دنیا توجه خاصی بهاینموضوع دارند؛ درحالیکه در ایران تنها یک جشنواره موسیقی بینالمللی داریم که آنهم باتوجهبه بودجه کم و عدم حمایت اسپانسرهای فرهنگی، از استانداردهای بینالمللی فاصله زیادی دارد».
صبا جمالی:
مرزهای فرهنگی، بسیار وسیعتر از مرزهای جغرافیایی هستند
صبا جمالی؛ نوازنده ساز قانون گروه «رستاک»، ضمن ابراز خرسندی از همراهی اینگروه دراینجشنواره و بااشارهبهاینکه «رستاک» همواره بهدنبال اینموضوع بوده است تا فرهنگها دستبهدست هم بدهند و با بیانی تازه مرزهای جغرافیایی خود را بشکنند، گفت: «شکستن مرزهای جغرافیایی و تکیه به فرهنگ بهعنوان وسیلهای برای برقراری ارتباط، میتواند مردم کشورهای مختلف را به زبانی مشترک برساند که آنزبان میتواند موسیقی باشد». وی برهمیناساس ادامه داد: «ایناتفاق حتی در مناطقی از جهان میافتد که شاید امروز نقاط اشتراک زبانی آنها با ایران درحد صفر باشد؛ اما بهخاطر بیان موسیقایی رستاک، بهراحتی اینقابلیت را پیدا میکند». این نوازنده گروه «رستاک» بااشارهبه ازبینرفتن مرزهای جغرافیایی توسط موسیقی که کارکرد آن در تمام سفرهای «رستاک» به اقصینقاط دنیا بهخوبی حس میشود، اظهار داشت: «ایناتفاق بهخوبی در سرتاسر دنیا میافتد و ازبینرفتن اینمرزها با موسیقی، نکتهای بوده که همواره مورد توجه مخاطبان موسیقی رستاک نیز قرار گرفته است». جمالی تصریح کرد: «مرزهای فرهنگی بسیار وسیعتر از مرزهای جغرافیایی هستند و زمانیکه یکفرد پای خود را فراتر از مرزهای فرهنگی خویش میگذارد، برخوردهای متفاوتی را نسبتبه آنچهکه در مرز جغرافیایی خویش مشاهده میکند، خواهد دید». وی، بااشارهبه گستردهبودن مرزهای فرهنگی، تأکید کرد: «قبلازاینکه ما امروز دراینجغرافیا قرار بگیریم، مرزهای بزرگتری وجود داشته است و مناطقی بیشتر، جزئی از کشور ما بودهاند و ازهمینرو، امروز فرای مرزهای ایران نیز غنای فرهنگی وجود دارد که گاه ریشه در فرهنگ ایران دارند». نوازنده ساز قانون گروه «رستاک» ادامه داد: «مرزهای فرهنگی میتوانند بستری باشند برای موسیقی، تا بهگوش مخاطبان بسیاریاز کشورهای متفاوت دنیا برسد و بهسهولت و آسانی، با آن برخورد شود».
بهزاد مرادی:
بیان جذاب موسیقی محلی، تصویر زیبایی از ایران برای مخاطبان غیرایرانی میسازد
بهزاد مرادی؛ خواننده و نوازنده گروه «رستاک» بااشارهبه اهمیت معرفی موسیقی محلی در فستیوالهای بینالمللی گفت: «رستاک، در جشنوارههای موسیقی مختلفی شرکت کرده و فرای آن، بهعنوان یک گروه مستقل موسیقی فولکلوریک در اقصینقاط دنیا اجرا داشته است و ایناجراها و تجربهها در نگاه ما و پویایی آن درطول سالهای فعالیتمان بسیار اثرگذار بوده که درواقع، زبان و بیانیستکه رستاک بهآن رسیده است». وی برهمیناساس، بااشارهبهاینکه «رستاک» همواره تلاش کرده است که اینبیان را به مخاطبان مختلف برساند تا بتوانند ازآن لذت ببرند، افزود: «تلاش کردیم تا با اجرا و بیانی جذاب و متنوع، از موسیقی بهعنوان بخشیاز فرهنگ اقوام، برای مخاطب خارجی تصویری بسیار زیبا از فرهنگ ایران رقم بزنیم و اینموضوع، موضوعی بسیار هیجانانگیز است که ما همواره بعدازاجرا آنرا حس میکنیم».
دینا دوستی:
حضور در جشنوارههای بینالمللی، بستر ایجاد مشترکات فرهنگیست
دینا دوستی؛ نوازنده کمانچه گروه «رستاک»، بااشارهبهاینکه حضور اینگروه در جشنوارههای بینالمللی میتواند زمینهساز آشنایی گروه «رستاک» با فرهنگ و موسیقی کشور میزبان و دیگرکشورهای شرکتکننده در جشنوارهها باشد، گفت: «حضور موسیقی در عرصه بینالمللی میتواند بستر آشنایی با مشترکات فرهنگی و بهویژه موسیقی را برای دو طرف فراهم آورد و گروههای موسیقی با شرکت درایناتفاقات مهم فرهنگی میتوانند بر دانش و داشتههای خود درحوزه موسیقی بیفزایند». دوستی ادامه داد: «یک نوازنده، با طرح اینپرسش که موسیقیای که توسط او تولید شده است، چهنوع ارتباطی میتواند با جنس موسیقی کشورهای دیگر داشته باشد، میتواند براساس تحقیق و پژوهش به نقاط مشترک فرهنگی بسیاری برسد». وی، بااشارهبهاینکه درایندست از جشنوارهها، گروه «رستاک» تنها با موسیقی کشور میزبان برخورد نمیکند و زمینهایست که بستر آشنایی با موسیقی نمایندگان مختلفی از اقصینقاط جهان ارتباط برقرار کند، اظهار داشت: «موزیسینهای مختلف ایرانی باحضور درایندست از جشنوارهها، هم میتوانند آثار خود و موسیقی ایران را به مخاطبان عام و خاص موسیقی معرفی کنند و هم از داشتههای آنان بهعنوان تجربه، دستاورهایی داشته باشند، بنابراین میتوان گفت که حضور در یک فستیوال بینالمللی علاوهبر جنبههای فردی، شامل جنبههای گروهی نیز میشود که نمیتوان ایندو را ازهم تفکیک کرد».
حامد بلندهمت:
موسیقی فولک، پلی کارآمد در اتصال فرهنگی ایران با دیگر کشورهاست
حامد بلندهمت؛ نوازنده سازهای بادی گروه «رستاک»، درخصوص حضور اینگروه در فستیوالهای موسیقی بومی همچون جشنواره موسیقی بومی داکا در بندگلادش باتاکیدبر نقش موثر موسیقی و اشارهبه عملکرد آن، گفت: «رستاک بهدلیل عملکرد و تلاش ٢٠سالهای که درحوزه موسیقی بومی ایران داشته است، نقشی پویا و فعال در درک و شناخت موسیقی بومی ایران هم برای مخاطب ایرانی و هم برای مخاطب غیرایرانی که با زبان فارسی و زبانهای محلی ایران آشنایی ندارند را داشته و همچون پلی کارآمد در اتصال فرهنگی ایران با دیگرکشورها حضوری پررنگ را ایفا کرده است». وی در ادامه، بااشارهبه مثالیکه در سفر قزاقستان با آن مواجه شده بود، افزود: «در اجرای موسیقی در کشور قزاقستان با مخاطبی از اسپانیا روبهرو شدیم که تمام آثار رستاک را در آرشیو خود و همچنین آشنایی کامل با گرو و موسیقی بومی ایران را داشت». بلندهمت، بااشارهبهاینکه موسیقی، زبانی بینالمللیست که همانند نقطهعطفی، همه افراد را فارغاز محدوده جغرافیایی که درآن زندگی میکنند و زبانیکه با آن صحبت میکنند را بههم پیوند میدهد، ادامه داد: «در اجراهای زنده گروه موسیقی رستاک شاهد واکنشهای قابل توجهی چون کفزدن درحین اجرا و توجه قابل ملاحضه مخاطبین بودم که حکایت از ارتباط مخاطب با موسیقی اجراشده را داشته است». نوازنده گروه موسیقی «رستاک»، با پراهمیتدانستن اینموضوع که موسیقی بومی ایران اینقابلیت را درخود دارد که با مخاطبان خارجی نیز ارتباط برقرار کند، اظهار داشت: «بازخورد ایناتفاق حتی در کسانیکه برای نخستینبار است ایننوع از موسیقی را میشنوند، دیده میشود که برای اعضای گروه، بسیارجذاب و پراهمیت است». بلندهمت، بااشارهبهاینموضوع که جشنوارههای مختلف جهان، با دقت و ریزبینی بالایی، گروههای موسیقی را انتخاب میکنند، افزود: «مایه فخر و مباهات است که از جمهوری اسلامی ایران، گروه رستاک بهعنوان نماینده فرهنگی کشور دراینجشنوارهها حضور دارد و انتخاب رستاک همیشه برای من، حس بسیارخوب و ارزشمندی را بههمراه داشته است».