حقایقی مرموز درباره جعبه سیاه هواپیما!

شاید اکثر کسانی که در زمره ی مهندسی و اطلاعات هواپیمایی اطلاعات زیادی نداشته باشند، اصطلاح جعبه ی سیاه هواپیماها را یا از اخبار حوادث شنیده باشند یا از فیلم های سینمایی که در این رابطه تا به حال ساخته شده است. به هر حال چیزی که پر واضح است این است که، این جعبه که اصلا هم سیاه نیست، یکی از اجزای فوق مهم در یک هواپیما و یا دیگر وسایل حمل و نقلی است که در این وسیله در آن‌ها تعبیه شده است. ما امروز می خواهیم تا درباره ی این وسیله نکات کامل و جامعی را برای شما بیان نماییم پس تا به انتهای این مطلب با ما همراه باشید. ابتدا باید این سوال را جواب دهیم که اصلا جعبه سیاه هواپیماها چیست؟ در یک کلام، جعبه سیاه، نام مستعار وسیله‌ای است که ضبط کننده اطلاعات پرواز است و با پارامترهای خاصی که در خود دارد، در طول پرواز اطلاعات کابین خلبان را ذخیره می‌سازد. در واقع هر زمانی که سانحه‌ای هوایی اتفاق می افتد، مهندسین و کارشناسانی که وظیفه بررسی این قضیه را دارند؛ پاسخ تمامی سوالات خود را از این جعبه به اصطلاح سیاه رنگ استخراج می‌کنند. اصطلاح جعبه سیاه، نامی‌ست که برای اولین‌بار توسط ماتا هاری در سال ۱۹۴۲ بر روی این دستگاه به خاطر  وظیفه ی خطیرش گذاشته شد و پس از آن رسانه‌ها از آن به صورت مدام استفاده کردند و امروزه کاملاً به این نام در بین مردم شناخته می‌شود. جعبه‌های سیاه در واقع سیاه نیستند و کم پیش می‌آید که حتی از فکر کسی رد شود که بخواهد این وسیله را به این رنگ بسازد! جعبه سیاه هواپیماها را یا به رنگ نارنجی شبرنگ، فسفری و یا قرمز می‌سازند. حال فکر می‌کنید که چرا این جعبه‌ها را بر خلاف نامشان به رنگ‌های قرمز و نارنجی می‌سازند؟ دلیلش خیلی ساده است! برای سرعت بیشتر در پیدا کردن این جعبه حساس و مهم، بدنه آن به رنگ‌هایی که بالاتر نام بردیم، می‌سازند تا انعکاس رنگش و تلاقی آن با کمترین مقدار نور، توجه افراد را به خودش جلب کند و در نهایت سریع تر پیدا شود. جعبه سیاه به یک دستگاه اطلاق نمی‌شود بلکه، هر فروند هواپیما معمولاً دو جعبه سیاه در درون خود دارد. یکی از این دستگاه‌ها، اطلاعات پرواز (Flight Data Recorder) را ثبت و ضبط می‌کند و در اصطلاح به آن FDR می‌گویند و یکی دیگر وظیفه ضبط و حفظ تمامی صداها و گفتگوهای کابین خلبان (Cockpit Voice Recorders) را بر عهده دارد که اصطلاحاً به آن CVR می‌گویند. دستگاه FDR که وظیفه ثبت اطلاعات پرواز را دارد، اطلاعات مربوط به پرواز مثل نحوه کنترل پرواز و عملکرد موتور هواپیما را ذخیره می‌کند. دستگاه CVR که وظیفه ذخیره و ضبط صداها و گفت‌وگوهای اتاقک خلبان را برعهده دارد، صحبت‌های بین کارکنان هواپیما، تماس بین خلبان و برج مراقبت باشد، CVR صدای موتور، صدای اخطار و آژیرهای هواپیما، صدای انفجار و سانحه را ثبت می‌کند. با این که جعبه سیاه هواپیماها به زبان انگلیسی تنظیم شده است اما به خاطر حضور گسترده و همچنین نفوذ فرانسوی ها در صنعت هواپیمایی، زبان دوم جعبه سیاه هواپیماها زبان فرانسوی‌ست! حتی برای امتحان کردن حافظه دستگاه در هنگام کار با این دستگاه، دستورات را به زبان فرانسوی نیز تکرار می‌کنند. جعبه‌های سیاه را به گونه‌ای می‌سازند که تحت هیچ شرایطی آسیب نبینند. جعبه سیاه هواپیماها قبل از اینکه در هر هواپیمایی نصب شود، آزمایشات سنگین و سختی را پشت سر می‌گذارند و اگر از پس این آزمایشات به‌خوبی بربیایند، اجازه نصب در داخل هواپیما را پیدا می‌کنند. آزمایشات مقاومت سنجی جعبه سیاه‌ها متفاوت است. مثلاً مقاومت در برابر آب نمک، خوردگی با انواع مواد شیمیایی، ضربه، فشار عمق‌های دریایی، مقاومت آهنین در برابر دستگاه‌های نفوذی و آتش سوزی نمومه‌ای از این آزمایشات مقاومت سنجی برای جعبه‌های سیاه هستند. مهم‌ترین چیزی که در یک جعبه سیاه هواپیماها باید خوب مورد مراقبت قرار بگیرد، حافظه این دستگاه است که تحت هیچ شرایطی نباید از بین برود. افرادی که در صنعت هواپیمایی فعالیت می‌کنند، تحت هیچ عنوانی این دستگاه را جعبه سیاه نمی‌نامند! در واقع اصطلاح عجیب و غریب جعبه سیاه نامی‌ست که همان‌طور که گفتیم مارتا هاری و رسانه‌ها به این دستگاه دو‌گانه داده‌اند و به همین علت مردم نیز این دستگاه را به همین نام می‌شناسند. جالب است بدانید که این دستگاه برای مدتی از طرف یکی از رسانه‌های تاثیرگذار به نام جعبه سیاه فوق‌العاده! نیز نامیده می‌شد که البته اصلاً پایدار نبود. با تمام حساسیت‌هایی که در حول و حوش ساخت این دستگاه وجود دارد اما هر آن چه داخل جعبه سیاه ضبط می‌شود، بر خلاف تصاویری که در فیلم‌های سینمایی دیده اید تنها به‌اندازه دوساعت از مکالمات ضبط شده ی آن به درد می‌خورد. امروزه بر خلاف گذشته، هر جعبه سیاه هواپیماها برای ۲۵‌ساعت ظرفیت ضبط مکالمات را دارد که تنها دوساعت از این زمان که مربوط به مکالمات خلبان است به درد می‌خورد. باقی ساعات تنها حاوی مکالمات خدمه و سایر بخش‌هایی‌ست که دستگاه CVR آن‌ها را پوشش می‌دهد. البته در هنگام وقوع سانحه‌ای هوایی آن هم به صورت خاص، کسانی که این دستگاه را مورد بررسی قرار می‌دهند، بی‌شک خواهند توانست تا به سرنخ‌هایی برسند به همین خاطر، هر اتفاقی که در کابین خلبان به وقوع می پیوندد توسط جعبه ی سیاه هواپیماها ثبت می‌شود. جعبه سیاه هواپیماها دارای عمری بسیار زیاد است. این دستگاه‌ها حتی در صورت صدمه هواپیما، پس از این که اطلاعات آن تخلیه شد، قابلیت استفاده مجدد را دارند و عمر بسیار بالایی برای استفاده دارند. هر کسی حتی شما نیز می‌تواند جعبه سیاه مختص به خودش را داشته باشد! در حال حاضر شرکت‌های هواپیمایی از هوش مصنوعی، به عنوان نسل جدید جعبه سیاه‌ها استفاده می‌کنند. در حال حاضر در سراسر جهان افرادی هستند که تممایل دارند تا از این وسیله یک عدد برای خود داشته باشند. هر کسی در بازار سیاه می‌تواند با پرداخت ۳۰‌هزار‌دلار به بالا یکی از این دستگاه‌های مرموز و مقاوم را برای خودش داشته باشند. یکی از تکنولوژی‌های جالبی که در هر جعبه سیاه هواپیماها وجود دارد این است که این دستگاه‌ها مجهز به یک موقعیت‌یاب هستند که اگر مثلاً به اعماق اقیانوس‌ها افتادند، بتوانند با انتشار پالس‌های صوتی دیگرانی که به دنبال آن می‌گردند را از موقعیت خود مطلع کنند. این مزیت می‌تواند قبل از به اتمام رسیدن باطری این دستگاه که برای ۳۰‌روز بعد از وقوع سانحه باطری آن دوام می آورد هر‌دقیقه یک‌بار، از خود پالس می‌فرستد. البته به‌تازگی با پیشرفت تکنولوژی، این زمان به ۹۰‌روز افزایش یافته است. دستگاه‌های FDR را معمولا در ورقی از تیتانیوم و یا فولاد ضد زنگ دوبار می‌پیچند و همین باعث بالا‌رفتن مقاومت بسیار زیاد آن‌ها می‌شود. این پوشش FDR توسط شلیک توپ‌های هوایی، سقوط های آزمایشی در شرایط سخت، وزنه ۲۲۷‌کیلوگرمی، شلیک گلوله‌های مخصوص ارتش آمریکا و بسیاری از آزمایش‌های دیگر دوام آورده است. شاید باورتان نشود اما FDR پیچیده شده در ورق تیتانیوم در جریان سقوط یک جت که در نهایت آتش گرفت، با درجه حرارت ۱۱۰۰‌درجه سانتیگراد که خیلی از وسایل مقاوم را نابود می‌کند، سالم مانده و اطلاعات مفیدی را به کارشناسانش داد.