اقتصاد عربستان؛ از عرش به فرش

روزنامه اینترنتی «رأی الیوم» بااشاره‌به شیوع کرونا در عربستان و اجرای سیاست ریاضت اقتصادی در این کشور به‌علت بحران مالی نوشت؛ اگر این کشور نفت‌خیز و ثروتمند، درآمدهایش را صرف جنگ‌ها و قراردادهای تسلیحاتی نمی‌کرد، اکنون می‌توانست از ثروت خود در بحران‌های کنونی ناشی از کرونا و کاهش قیمت نفت استفاده کند. به‌گزارش تسنیم؛ این رسانه در مقاله‌ای نوشت به‌نظر می‌رسد مژده عبدالرحمن سدیس؛ مدیرکل امور مسجدالحرام درباره ازسرگیری مراسم عبادی در مسجدالحرام و مسجدالنبی ظرف چندروزآینده که به‌سبب شیوع کرونا، بیش از دوماه تعطیل شده، به‌علت وحشت از ویروس کرونا و افزایش مبتلایان در عربستان که گفته می‌شود تا ۲۰۰هزارنفر می‌رسد، تحقق نیابد. این چیزی‌ست‌که توفیق ربیعه؛ وزیر بهداشت عربستان نیز درباره آن هشدار داده بود. «رأی الیوم» نوشت که اگر تعداد مبتلایان به کرونا در عربستان به رقم ۲۰۰هزارنفر برسد، موجب فروپاشی نظام بهداشتی در عربستان خواهد شد. وزارت بهداشت عربستان به‌تازگی از ثبت نه‌مورد فوتی و ابتلای 1966نفر دیگر به کرونا خبر داده بود که بدین‌ترتیب، شمار مبتلایان به ۴۱هزار و ۱۴نفر و تعداد فوتی‌ها به ۲۵۵نفر رسیده است و این بدان‌معناست که با وجود بهبودی 1280نفر طی ۲۴ساعت قبل از این گزارش، تعداد مبتلایان به‌سرعت درحال‌افزایش است. ماه رمضان روبه‌پایان است و گویا مژده سدیس درباره گشوده‌شدن کعبه مکرمه باتوجه‌به افزایش مبتلایان، قابل‌تحقق نیست و این به‌معنای پایان موسم عمره رمضانی‌ست که برای خزانه عربستان، درآمدهای غیرنفتی ۲۶میلیاردریالی داشت و مقامات سعودی پیش‌بینی کرده بودند با افزایش ظرفیت پذیرش عمره‌گزاران، این رقم به ۴۰میلیاردریال برسد. باتوجه‌به‌این‌وضع پرسش‌هایی درباره وضع موسم آینده حج تمتع و امکان لغو آن به‌سبب هشدارهای سازمان جهانی بهداشت درخصوص موج دوم و سوم کرونا مطرح شده است. بحران ویروس کرونا درحالی‌ست‌که قیمت نفت کاهش یافته و چرخ اقتصاد نیز از حرکت بازایستاده و وزیر دارایی عربستان در سخنانی صریح و بی‌سابقه، از توسل به برخی تدابیر قاطعانه خبر داد؛ به‌ویژه‌آنکه عربستان درآمدهای ناشی از حج عمره در ماه رمضان را نیز از دست داده است. این کشور نفت‌خیز گام‌هایی را برای کاهش تولید نفتی خودش پس از گفت‌وگوی دونالد ترامپ؛ رئیس‌جمهوری آمریکا با محمد بن سلمان؛ ولیعهد سعودی برداشته است. گفته می‌شود که ترامپ در این گفت‌وگوی تلفنی، بن سلمان را تهدید کرده بود! کاهش قیمت نفت باعث شده است عربستان، تدابیر ریاضتی را به‌اجرا درآورد که برخی گام‌های آن اعلام شده است و افزایش مالیات بر ارزش‌افزوده و توقف پرداخت کمک یارانه معیشتی؛ از جمله آن‌هاست. به‌نظر می‌رسد که افزایش تدریجی تدابیر ریاضتی در عربستان نمی‌تواند نارضایتی مردمی را مهار کند و وضع مالی عربستان، این کشور را مجبور کرده است مالیات بر ارزش‌افزوده را به‌میزان بی‌سابقه‌ای (سه‌برابر) افزایش دهد. شهروندان سعودی زمانی‌که دولت در سال ۲۰۱۸ مالیات بر ارزش‌افزوده را پنج‌درصد تصویب کرد، به‌خشم آمدند. همه این‌ها تدابیری‌ست که محمد جدعان؛ وزیر دارایی عربستان می‌گوید که برای تقویت دارایی عمومی درمقابله‌با کاهش شدید درآمدهای نفتی‌ست. به‌نظر می‌رسد بیشترین تأثیر کاهش قیمت نفت بر برنامه‌ای‌ست که بن سلمان برای سال ۲۰۳۰ مطرح کرده است؛ اگرچه این برنامه بر متنوع‌سازی منابع درآمدهای غیرنفتی مبتنی بود؛ اما ریاض با کاهش اخیر تقاضای نفت مجبور شده است ابتکارهایی را برای تحقق این برنامه و طرح‌های بزرگ مالی سال ۲۰۲۰ تصویب کند که نشانگر ابهام درباره آینده برنامه ۲۰۳۰ بن سلمان است. ویروس نورسیده کرونا، ثروت هنگفت عربستان که به‌گفته منتقدان در جنگ‌ها و مداخله‌های خارجی هزینه شده است و نیز ورود سعودی به جنگ نفتی که باعث محرومیت سعودی‌ها از یارانه کمک‌معیشتی شده است؛ از علل ناکامی اقتصادی کنونی سعودی قلمداد می‌شود. جدعان؛ وزیر دارایی عربستان، ژوئن گذشته از تصمیم کشورش برای لغو یارانه کمک‌معیشتی در گفت‌وگوی خبرگزاری آمریکایی «بلومبرگ» با وی، دفاع کرده و گفته بود فرض‌براین‌بودکه یارانه کمک‌معیشتی موقتی باشد؛ ازاین‌رو، دولت تصمیم گرفت آن‌را لغو کند. وی تأثیر لغو پرداخت یارانه کمک‌معیشتی را اندک دانست. ازطرف‌دیگر، ارزیابی‌های رسمی نشان می‌دهد افزایش مالیات بر ارزش‌افزوده نیز حدود 100میلیاردریال برای خزینه درآمد خواهد داشت. اگرچه برخی‌ها در عربستان از این تصمیمات دولت حمایت می‌کنند؛ اما بیشتر سعودی‌ها نارضایتی خود را از این تصمیم غافلگیرکننده اعلام کردند. نیز سؤالاتی درباره چگونگی هزینه‌کردها در عربستان مطرح می‌شود و درخواست‌هایی نیز برای کاهش اجاره‌ها و کاهش هزینه‌های خدمات و اقساط بانکی مطرح شده است. شمار زیادی از خانواده‌های سعودی؛ به‌ویژه خانواده‌های فقیر، با لغو کمک‌یارانه معیشتی از افزایش قیمت‌ها نگران هستند؛ زیرا تجار برای جبران گرانی معیشت، به افزایش قیمت‌ها متوسل خواهند شد. ازاین‌رو، درخواست شده است خانواده‌های فقیر از تصمیم به لغو یارانه کمک‌معیشتی مستثنا شوند. شماری از اقتصاددانان معتقدند انتظار می‌رفت که دولت عربستان به گزینه‌های کمترتأثیرگذار بر جیب مردم متوسل شود؛ زیرا یک کشور نفت‌خیز است؛ اما جایگزین‌های مالی پیش‌روی ریاض به‌علت هزینه‌هایی که عربستان به آمریکا به‌ازای حمایت از سعودی می‌پردازد و همچنین به‌علت هزینه‌های جنگ در یمن، تمام شده. عربستان، هزینه‌های این حمایت آمریکا را در قالب قراردادهای تسلیحاتی پرداخت می‌کند. دونالد ترامپ (رئیس‌جمهوری آمریکا) همواره اصرار دارد به سعودی یادآوری کند که مفت و رایگان از آن‌ها حمایت نمی‌کند و به‌تازگی با خارج‌کردن نظامیان و موشک‌های پاتریوت خود، درحال‌باج‌خواهی جدید است. براساس گزارش‌های محلی؛ فقط هزینه‌های هواپیماهای شرکت‌کننده در جنگ یمن حدود ۲۳۰میلیون‌دلار در ماه تخمین زده شده؛ یعنی در سه‌سال‌اول حمله به یمن فقط هزینه‌های هواپیماها، هشت‌میلیارددلار بوده است؛ درحالی‌که جنگ یمن هنوز ادامه دارد. این‌ها پول‌هایی‌ست که عربستان می‌توانست اکنون در بحران‌های کنونی کرونایی و نفتی استفاده کند. چندی‌پیش، وزیر دارایی این کشور گزارش داده بود که به‌منظور کاهش هزینه‌های دولت در بحبوحه سقوط قیمت جهانی نفت، دولت تصمیم به افزایش سه‌برابری مالیات بر ارزش‌افزوده گرفته است. براساس بیانیه وزارت دارایی عربستان؛ کمک‌هزینه‌های زندگی ازسوی دولت از ماه ژوئن قطع می‌شود و مالیات بر ارزش‌افزوده از ماه ژوئیه از پنج‌درصد، به ۱۵درصد افزایش می‌یابد. اقتصاد عربستان که در آن درآمدهای نفتی تا ۷۰درصد از درآمدهای نفتی دولت را پوشش می‌دهند، در ماه‌های اخیر، سه شوک بزرگ؛ یعنی افت بهای جهانی نفت، کاهش فعالیت‌های اقتصادی به‌دلیل کرونا و افزایش برنامه‌ریزی‌نشده در هزینه‌های دولت؛ ازجمله هزینه خدمات درمانی را تجربه کرده است.