ویروس ایدز یا همان «سندروم نقص ایمنی بدن»، یک بیماری خطرناک و کشنده است که تنها با آگاهی و پیشگیری میتوان با خطر ابتلا به آن مبارزه کرد. ایدز یک بیماریست که با ویروسی بهنام اچآیوی مثبت وارد بدن افراد میشود. اچآیوی مثبت با حضور در بدن فرد مبتلاشده، سیستم ایمنی او را در مقابل انواع عفونتها و بیماریها کاهش میدهد؛ تااندازهای که فرد با یک بیماری عفونی ساده از پا میافتد. بیماری ایدز تنها ازطریق مایعات بدن مثل مایع منی، مایع واژن، خون و حتی شیر مادر از فردی به فرد دیگر منتقل میشود که عمده دلیل انتقال آن، رفتارهای پرخطرِ جنسیست. برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری، رعایت سلامت جنسی و استفاده از پروتکلهای معین بهداشتی بسیارتأثیرگذار خواهد بود؛ اما درصورت ابتلا به آن، فرد مسیر سختی را برای زندگی پیدا خواهد کرد. نخستینروز آخرینماه سال میلادی (اول دسامبر) مصادف با ۱۰ آذرماه (امسال 11 آذرماه)، از سال ۱۹۸۸ بهعنوان «روز جهانی ایدز» نامگذاری شده و بههمینمناسبت، هرساله تلاش میشود تا ضمن حساسسازی جامعه با اجرای برنامههای آموزشی؛ آگاهی شهروندان درخصوص پیشگیری و کنترل بیماری ایدز افزایش یابد. ۳8میلیوننفر در دنیا براثر عفونت ایدز، جان خود را از دست دادهاند و هدف عمده از نامگذاری «روز جهانی ایدز» ایناستکه به عموم مردم یادآوری شود HIV از بین نرفته و هنوز کارهای زیادی باید انجام شود. همهساله دراینروز شعاری ازسوی سازمان بهداشت جهانی (WHO) برای حمایت از بیماران مبتلابهایدز در سراسر جهان اختصاص مییابد. دراینروز، مردم لباسهایشان را به «روبان قرمز» مزین میکنند تا توجه و مراقبت در برابر HIV و ایدز را متذکر و به دیگران یادآور شوند که تعهد و حمایت آنها موردنیاز است. شاید این سؤال برای شما نیز پیش آمده که «اچآیوی» چه تفاوتی با «ایدز» دارد! دراینمقاله (برداشتشده از سایت آگاهیرسان ایران HIV) قصد داریم کامل به بررسی اینموضوع و نیز خطرات اچآیوی و موارد دیگر بپردازیم.
HIV چیست و چطور منتشر میشود؟
«اچآیوی» مخفف عبارت Human Immunodeficiency Virus بهمعنی «ویروس نقص ایمنی انسان» است. ویروس، یک ذره زنده خیلی کوچک است که میتواند تکثیر و پخش شود؛ اما برای زندگی، نیاز به موجود زنده دیگری دارد. وقتی ویروس، سلولی را آلوده کند، شروع به تکثیر داخل آن سلول میکند که درنهایت، منجر به آسیب آن سلول میشود. انسان میتواند توسط فرد دیگر که به HIV مبتلاست، آلوده شود و او نیز میتواند بقیه افراد را آلوده کند و برایناساس؛ HIV منتشر میشود.
HIV مثبت یا همان HIV+ چیست و به چهکسی میگویند؟
شاید تاکنون شنیدهاید که میگویند فردی اچآیوی مثبت است. این عبارت بهمعنی آلودهبودن آن فرد به ویروس اچآیویست. بهعبارتی، به فردیکه به HIV آلوده است+HIV اطلاق میشود. همچنین درباره تعریف سیستم ایمنی بدن باید بگوییم که گروهی از سلولها و ارگانها هستند که بدن را در برابر ویروسها و عفونتها محافظت میکنند.
چرا HIV خطرناک است؟
باتوجهبه تعریف سیستم ایمنی بدن، شاید این سؤال برای افراد زیادی پیش آمده که اگر سیستم ایمنی بدن به ویروسها حمله میکند و آنها را میکشد، پس چرا و چه خطری ما را تهدید میکند؟ درپاسخبهاینسؤال باید بگوییم که ویروسهای مختلف به سلولها و بافتهای مختلفی از بدن حمله میکنند؛ برخی ویروسها به پوست، برخی به دستگاه تنفسی و موارد دیگر حمله میکنند. چیزیکه HIV را اینچنین خطرناک کرده ایناستکه HIV به خودِ سیستم ایمنی حمله میکند. سیستم ایمنی، گروهی از سلولها هستند که بدن را در برابر انواع عفونتها محافظت میکند و بدون آنها٬ توانایی بدن برای مبارزه با انواع عفونتها تضعیف میشود. بههمیندلیل، وقتی ویروس HIV وارد بدن فردی شود، بهتدریج قدرت دفاعی بدن او ضعیف و این فرد در برابر انواع بیماریها و عفونتها (حتی آنهایی که درحالتعادی بیماریزا نیستند) آسیبپذیر میشود. اینروند، قابلرؤیت نیست و راهی وجود ندارد تا با نگاهکردن به افراد بگوییم که آیا به HIV مبتلا هستند یا خیر؛ اما آزمایش خون میتواند پس از چندماه از اولین تماس، ویروس را در خون آشکار کند. افراد آلوده به HIV ممکن است سالها کاملاً سالم بمانند و حتی خودشان ندانند که آلوده هستند.
ویروس ایدز دقیقاً با بدن چهکار میکند؟
ویروس ایدز، سلولهای سیستم ایمنی و سیستم عصبی مرکزی را آلوده میکند. درواقع، T- helper lymphocyte (لنفوسیت تی کمککننده) سلول اصلیست که توسط HIV آلوده میشود. سلول T- helper یک سلول سرسخت در سیستم ایمنیست که با تمام سلولهای سیستم ایمنی دیگر همکاری میکند؛ پس صدمه یا ازبینرفتن سلول T- helper تأثیر جدی در سیستم ایمنی میگذارد. ویروس HIV برای ورود به سلول T- helper، به مولکول CD4 سطح سلول متصل شده و آنرا آلوده میکند. بهاینخاطر، به سلول T- helper، لنفوسیت CD4+ یا CD4+ Lymphocyte هم گفته میشود. وقتی سلول T- helper با HIV آلوده شد، HIV در آن تکثیر میشود و طی دو تا ششروز سلول آلوده میمیرد و ویروسها آزاد شده و ویروسهای جدید وارد سلولهای T- helper دیگری میشوند؛ سپس آنها را آلوده میکنند. درمبارزهبا این فرآیند، سیستم ایمنی بهسرعت HIV و سلولهای آلوده با HIV را میکشد و سلولهای T- helper ازدسترفته را جایگزین میکند. HIV علاوهبر لنفوسیتهای T؛ یعنی (CD4)، همچنین لنفوسیتهای B و ماکروفاژها را هم آلوده میکنند. بههمیندلیل، نقص ایمنی براثر اچآیوی، مخلوط (Mixed) است.
چه مدت طول میکشد تا HIV به ایدز تبدیل شود؟
بدون درمان دارویی، بهطورمتوسط طی ۱۰سال آلودگی به ویروس HIV بهسمت ایدز پیش میرود که البته اینمدت ۱۰سال برای فردیست که تغذیه مناسبی دارد؛ اما فردیکه در منطقه فقیرنشین است و بهخوبی تغذیه نمیشود و آشنایی با اچآیوی ندارند، ممکن است سریعتر بهسمت ایدز و نهایتاً مرگ پیش برود. درمان دارویی ضدویروس میتواند مدت بین آلودگی با HIV و شروع ایدز را طولانیتر کند. داروهای جدیدی تولید شدهاند که با مصرف آنها، فرد آلوده به HIV میتواند مدتزمان طولانی قبل از ایجاد ایدز زندگی کند؛ اما این داروها بسیارگران و کمیاب بوده و در بسیاری از کشورهای فقیر دردسترس نیست و آلودهشدگان دراینکشورها٬ سریعتر بهسمت مرگ پیش میروند.
HIV چگونه منتقل میشود؟
ویروس HIV در خون و ترشحات جنسی فرد مبتلا و نیز شیر زن آلوده، یافت میشود. وقتی HIV منتقل میشود که مقدار کافی از این ترشحات، به بدن فردی برسد. بعد از بحث نحوه انتقال اچآیوی، موردی که سؤالات بسیاری برای افراد ایجاد میکنند، راههای ابتلا به ایدز است که باید گفت؛ راههای مختلفی که فرد میتواند به HIV مبتلا شود عبارتاند از:
1. رابطه جنسی محافظتنشده با فرد آلوده خطرناک است؛ زیرا ویروسی که در ترشحات جنسی فرد آلوده وجود دارد، میتواند مستقیم به بدن شریک جنسیاش منتقل شود.
2. تماس با خون فرد آلوده؛ اگر خون بهمیزانکافی از فرد آلوده به بدن فرد غیرآلوده وارد شود، میتواند ویروس را به او منتقل کند.
3. سرایت از مادر حامله آلوده به جنین در داخل رحم یا از شیر مادر آلوده به کودک؛ ویروس HIV از مادر آلوده به کودک ممکن است در دوران حاملگی، هنگام وضع حمل یا کمیبعد از زایمان انتقال یابد. ویروس HIV میتواند در شیر زن آلوده وجود داشته باشد و به نوزادش منتقل شود؛ اما با وجود داروهای خاص٬ شانس این انتقال کاهش مییابد؛ هرچند در بسیاری از کشورهای درحالپیشرفت و فقیر، چنین داروهایی دردسترس نیست.
4. استفاده از محصولات خونی آلوده؛ پیشترها بسیاریازافراد ازطریق انتقال خون و فراوردههای خونی آلوده٬ به HIV مبتلا میشدند. درحالحاضر در اکثر نقاط جهان خونهای اهدایی، آزمایش میشوند و خطری دراینزمینه وجود ندارد.
5. داروهای تزریقی
افرادیکه غیرقانونی داروی تزریقی استفاده میکنند نیز نسبت به عفونت HIV آسیبپذیر هستند. (مثلاً معتادان تزریقی که مخفیانه و غیرقانونی عمل کرده و معمولاً سرنگی برای تزریق دردسترس ندارند و از سرنگ مشترک استفاده میکنند).
آیا چیزی میتواند HIV ایجاد کند؟
خیر؛ HIV خلق نمیشود؛ مثلاً رابطه جنسی بدون محافظ تنها درصورتی خطرناک است که یک شریک جنسی، با ویروس آلوده باشد. اگر شریک جنسی شما HIV منفیست، هر رابطه و فعالیت جنسی بین شما نمیتواند سبب آلودگی شما به HIV شود. خطر در تماسهای جنسی، بیشتر در عدم شناخت کافی سوابق خونی شریک جنسی شماست.
علائم بیماری اچآیوی چگونه ظاهر میشود؟
با کاهش قدرت سیستم دفاعی٬ بهمرورزمان، بدن آماده ابتلا به عفونتها و سرطانهایی میشود که بهطورمعمول در مردم عادی دیده نمیشوند. این بیماریها بهصورت بیماریهای ریوی، اسهالهای شدید و مزمن، تبهی طولانی، کاهش وزن، اختلالات شخصیتی، بیماریهای مغزی و پوستی خود را نشان میدهند که نهایتاً منجربهمرگ فرد مبتلا خواهد شد. علائم آلودگی با HIV بسیارپیچیده است و دارای مراحل چندیست که الزاماً همه آنها در افراد آلوده مشاهده نمیشود.
آیا ایدز درمان دارد؟
این بیماری میتواند کنترل شود؛ اما درمان قطعی ندارد. داروهای ضد HIV میتواند به افراد کمک کند تا مدتها سلامت خود را حفظ کنند و شانس انتقال ویروس به دیگران را کاهش میدهد. بهطورکلی، فعلاً درمان ایدز بهصورت: درمان ازطریق ترکیب دارویی، درمان ازطریق مقابله با ویروس، عفونتهای فرصتطلب و داروهای جایگزین انجام میشود. با پیشرفت تکنولوژی و علم پزشکی، پژوهشگران به نتایج مطلوبی جهت درمان بیماریهای صعبالعلاج و ایدز رسیدهاند و اعلام کردند که درحالدستیابی به روش جدیدی برای درمان ایدز هستند. دراینروش سه مرحله طی میشود: 1. تجویز داروهای ضد بازگشت بیماری: ازبینبردن سلولهای لنفاوی آلوده و جلوگیری از تکثیر آنها 2. بهبود سیستم ایمنی: دراینمرحله سیستم ایمنی تقویت و علائم حیاتی امیدوارکننده در فرد دیده میشود 3. خروج سلولهای آلوده از خون با استفاده از دارو.
ایدز از کجا شروع شد؟
دانشمندان معتقدندHIV در ابتدا از یک ویروس مخصوص شامپانزهها در غرب آفریقا در دهه 30 بهوجود آمد. آنها براینباورندکه این ویروس از ویروس نقص ایمنی نوعی شامپانزه (بهنام SIV) به انسان انتقال و به HIV جهش یافته است؛ زمانیکه انسان، شامپانزهها را برای گوشت شکار میکرد. طی چنددهه، ویروس بهآرامی در سراسر آفریقا و بعداً به سایر نقاط جهان گسترش یافت. بااینحال، ایدز اولینبار در سال ۱۹۸۱ در آمریکا مشاهده شد. اولین مواردی که مشاهده شد، در بین معتادان تزریقی و نیز همجنسگرایان مرد قرار داشت که بهدلیل نامعلومی سیستم دفاعی بدن آنها ضعیف شده بود و زمانیکه انواع نادر پنومونی، سرطان و سایر بیماریها به پزشکان گزارش شد، جهان از HIV و ایدز مطلع شد. در سال ۱۹۸۷ اولین دارو برای درمان ساخته شد.
پیشگیری اورژانسی از ایدز چگونه است؟
درصورت مواجه شغلی با ویروس این بیماری مانند آلودگی با سرنگ و وسایل جراحی در کادر درمان یا مواجه غیرشغلی مانند حمله با سرنگ آلوده و تجاوز؛ با پیشگیری میتوان خطر ابتلا به ایدز را کاهش داد. بهاینمنظور باید حتماً ظرف ۷۲ساعت پس از مواجهه، به پزشک مراجعه و با مصرف داروهای ضدویروس اچآیوی، از تکثیر ویروس جلوگیری کرد. تجویز دارو بدون خطر است؛ اما شاید در بعضیها سبب ایجاد عوارضی مثل تهوع کند.
آمار مبتلایان به ایدز در ایران چقدر است؟
طبق گزارش پانا بهتاریخِ 9 آذرماه سال 98؛ معاون بهداشت درخصوص آمار بیماری ایدز در ایران گفت که تخمین زده میشود در ایران بالغبر ۶۰هزار مورد بیمار ایدز زنده وجود داشته باشد؛ اما کل موارد ثبتی ۴۰هزار و ۵۷۳نفر هستند که ۱۸هزار و ۹۳۸مورد فوت شدهاند و ۲۱هزار و ۶۳۵نفر درقیدحیات هستند و ۱۵هزار و ۶۴۶نفر تحتدرمان قرار دارند. تا ششماهاول سال ۹۸ تعداد مبتلایان مرد ۶۹درصد و تعداد زنان مبتلا ۳۱درصد بوده. تعداد افرادیکه از راه سرنگ مشترک مبتلا شدهاند نیز ۲۲درصد و تعداد مبتلایان جنسی به ۴۶درصد رسیده که نشان از پیشرفت ابتلا ازاینطریق است. علیرضا رئیسی (سخنگوی فعلیِ ستاد ملی مقابله با کرونا) در مراسم «روز جهانی ایدز» سال گذشته بااشارهبه برنامه ۹۰۹۰۹۰ سازمان بهداشت جهانی که افزایش ۹۰درصدی بیماریابی، پوشش ۹۰درصدی درمان این بیماران و سرکوب ویروس ۹۰درصدی در بیماران تحتدرمان دراینافراد را موردتأکید قرار میداده؛ تصریح کرده بود: «ایران در ۹۰درصد اول؛ یعنی بیماریابی بهدلیل محدودیتهای آموزشی و اطلاعرسانی ضعیف بوده؛ ولی در دو ۹۰درصد دیگر عالی عمل کرده. برآورد میشود که ۳۷.۹میلیوننفر در دنیا با ایدز زندگی میکنند که ۷۹درصدشان از بیماریشان آگاهاند و ۷۸درصد به درمان دسترسی داشته و ۸۶درصد افراد تحتدرمان پاسخ ویرولوژیک مناسب داشتهاند. دنیا برای مهار ایدز، منابع زیادی هزینه کرده است؛ بهنحویکه منابع از ۴.۸بیلیوندلار در سال ۲۰۰۰ به ۱۹بیلیوندلار در سال ۲۰۱۹ رسید؛ بنابراین، مرگ ناشی از این بیماری، از ۱.۴میلیوننفر در سال ۲۰۰۰ به ۷۷۰هزارنفر و موارد جدید نیز از ۲.۸میلیوننفر به ۱.۷میلیوننفر رسیده که نشان از روند کاهشی بیماری دارد. موارد جدید ابتلا در کل جهان ۵۴درصد است که این آمار در منطقه ما؛ مدیترانه شرقی ۹۵درصد است؛ پس دراینمنطقه وظیفه سنگینی داریم و باید برای ایمنسازی بیشتر، سراغ افراد درمعرض آسیبهای اجتماعی برویم که اینکار هم وظیفه یک وزارتخانه بهتنهایی نیست و باید همه دستگاهها در آن مشارکت کنند».
روبان سرخ ایدز نشانه چیست؟
در سال ۱۹۹۱ بود که گروهی از هنرمندان در نیویورک آمریکا تصمیم گرفتند برای آگاهیرسانی درباره این بیماری اطلاعرسانی کنند. درآنزمان مبتلایان به این بیماری، بهسختی درباره آن با کسی صحبت میکردند و آنها تصمیم گرفتند نمادی ساده را که حاوی نوشتهای کوتاه درباره ایدز بود، در جمعهای مختلف توزیع کنند؛ «روبان سرخ»، گزینه آنها بهعنوان این نماد بود. درواقع، این روبان توسط «فرانک مور»؛ یکی از هنرمندان «انجمن ویژیوال ایدز» خلق شد؛ بهاینمنظور که بتوان آنرا بر سمت راست لباس خود (قلب) نصب کرد تا نشانهای باشد برای ابراز همدردی با تمام افراد مبتلا به بیماری ایدز.